Denizli basın tarihi (1909-2009)

Abstract

“Denizli’nin 100 Yıllık Basın Tarihi (1909-2009)” adlı bu çalışma, bir Denizli medya tarihi olmayıp sadece basılı olan gazete, dergi ve bültenleri esas alan bir içerikte hazırlanmıştır. Bu açıdan var olan internet gazetelerine ait sınırlı bir bilgiye yer verilse de Denizli radyoları ve Denizli televizyonları ile ilgili bilgilere bu çalışma kapsamında yer verilmemiştir. Bu çalışmanın başlangıcında basının doğuşundan Avrupa’daki gelişimine çok kısa değinildikten sonra Osmanlı Devleti’nde basının genel olarak değerlendirilmesi yapılmaya çalışılmıştır. Bu değerlendirmede; Osmanlı Devleti’nde matbaa ile ilgili gelişmeler, Kahire ve İstanbul’da yayınlanan ilk gazeteler, 1860’lardan itibaren yayınlanan gazeteler ve vilayet gazeteleri, basın üzerindeki baskılar ve sansür ana hatları ile ele alınmıştır. Osmanlı Devleti’nde basın gelişmelerine Mondros Mütarekesi ile gelişen süreçte bakıldıktan sonra Milli Mücadele basını ile ilgili bilgilere yer verilmeye çalışılmıştır. Ayrıca; Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’daki varlığının basın ile ilgili bağlantılarına temas edilerek, Milli Mücadele sonrası Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşu, devrimler süreci, II. Dünya Savaşı, 1945 sonrası süreç, 1950’de Demokrat Parti’nin iktidar dönemi, 27 Mayıs 1960 süreci, 1970, 1980, 1990 ve 2000’lerde basın hayatındaki gelişmelere temas edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada terminoloji açısından ciddi bir sıkıntı yaşandığını belirtmek isterim. Önceleri “umumi neşriyat müdürü”, “neşriyat müdürü”, “neşriyat”, “mesul müdürlük” gibi ifadeler kullanılmış iken, sonraları “genel yayın yönetmeni”, “yayın yönetmeni”, “yayın”, “sorumlu yazı işleri müdürü”, “yazı işleri müdürü” gibi ifadeler kullanıldığı görülmüştür. Mümkün olduğu kadar anlaşılabilir olması için günümüz ifadeleri tercih edilmiş ise de, bir kısım yerlerde eski ifadelere sadık kalınmıştır. Bütün arzumuza rağmen bu hususta tek bir yol izlenmesi mümkün olmamıştır. Bu nedenle zaman içerisinde birbirinin yerine kullanılan bu ifadelerin kullanıldıkları dönem dikkate alınarak hareket etmenin daha doğru olacağına inanılmıştır. Denizli basın tarihi ile ilgili bugüne kadar bir kitap veya bir broşür yayınlanmamıştır. İnanç Dergisi’nde Ata Lütfi Özdil’in 1943’de kaleme aldığı “Yirmi Yılda Denizli’nin Yayın ve Basım İşleri:” başlıklı iki sayfalık çalışma bu alanda yapılan ilk çalışma olmuştur. Bu konuda ikinci çalışma Araştırmacı - Yazar Şükrü Tekin Kaptan tarafından Hizmet gazetesinde yazı dizisi olarak yayınlanmıştır. Bunlardan başka Ahmet Fuat Özkan’ın 1999’da yayınlanan “Bölgemiz ve İlimiz Denizli” ve 2004’te yayınlanan Cevdet Şemsioğlu’nun, “20 YY. Başlarında Denizli” adlı kitaplarda iki sayfalık yazıya yer verilmiştir. Geçmişten Günümüze Denizli, Yerel Tarih ve Kültür Dergisi’nde 2006’da Tahir Kodal, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Denizli’de Basın ve Yayın Hayatı” adlı yazısını yazmıştır. Yine Kodal, “Atatürk Döneminde Denizli (1923-1938)” adlı 2007’de yayınlanan kitabında Denizli basını ile ilgili bilgiler vermiştir. Öğrencim Nalan KESKİNER, 2002’de “Denizli Basın Tarihi”ni lisans bitirme tezi olarak çalışmıştır. Bu çalışmalarda verilen bilgiler Denizli basın tarihinin bütünü hakkında bilgi vermemekle birlikte konuya ilgi duyanlara ışık tutma açısından rehber olmuşlardır. Çalışmanın ana bölümünü oluşturan “Denizli Basını” üç yayın özelliğine göre ele alınmıştır: Gazeteler, dergiler ve bültenler. Aynı zamanda bu üç yayın özelliğinin, Denizli merkezi ve ilçeleri olmak üzere üç ayrı bölümde ayrı ayrı ele alınmasının uygun olacağı düşünülmüştür. İl merkezine öncelik verilerek ilçeler harf sırasına göre değerlendirilmiştir. Tespit edilen gazete ve dergilerin ulaşılabilen ilk sayfaları ve kapaklarının fotoğrafları ile mümkün olan farklı dönemlere ait sayfa ve kapaklarının da yer verilmesine özen gösterilmiştir. Denizli basını ile ilgili genel bir değerlendirmeden sonra Denizli merkezde ve ilçelerde yayınlanan, gazete, dergi ve bültenler yapılan tasnife uygun olarak tek tek ele alınmıştır. Bu yayınların isimleri, imtiyaz sahipleri, yazı işleri müdürleri, ebatları, köşe yazarları, sayfaları, yayınlanma amaçları varsa farklı özellikleri belirtilmeye çalışılmıştır. Denizli’de birçok gazete, dergi ve bülten yayınlanmış, kiminin ömrü çok kısa, kiminin ömrü çok uzun olmuştur. Denizli gazetesi bu anlamda en uzun ömürlü gazete olarak yayınlanmasını sürdürmüştür. Belli yıllarda Denizli’de basın hayatının hareketlendiği görülmüştür. 1950-1960 ve 1990 yılları Denizli’de basın hayatının en canlı yaşandığı dönemler olmuştur. Bu çalışmanın en önemli hizmetlerinden biri basın hayatına emeği geçmiş olan ve birçok gazetecinin yetişmesine önemli katkı yapan basının önemli isimlerini kalıcı kılmak ve çalışmaları hakkında tarihe kayıtlar düşülmesini sağlamak olmuştur. Gazete ve dergilerin kütüphanelerde ve özel koleksiyoncularda pek çoğu gibi unutularak kaybolup gitmesinin kısmen önüne geçilmesi ve Denizli basınına hizmet etmiş olanların hatıraları ile emeklerine vefa gösterilmesi sağlanmıştır. Toplumumuzda sıkça kullanılan güzel bir söz vardır, “Söz ağızdan çıkıncaya kadar senin esirindir. Söz ağızdan çıktıktan sonra sen sözünün esirisindir”. Balıkesir Basın Tarihi (1886-1991) kitabının yazarı Abdullah Yurdakök bu sözü basına uyarlayarak “Gazete yayınlanıncaya kadar gazetecinindir. Gazete yayınlandıktan sonra toplumundur” demiştir. Yayınlanan her gazete topluma mal olduğuna göre toplum sahip olduğu değerlerin farkında olmalıdır. Toplum sahip olduğu değerlerin farkına geçmişinden geleceğine kurabildiği köprüler ile varabilir. Bu çalışma Denizli basın tarihi konusunda yapılan ilk ya da son çalışma olmayıp, Denizli basın tarihi yeni araştırma ve çalışmalar ile zenginleşmeye devam edecektir. “Denizli Basın Tarihi (1909-2009)” adlı projemi desteklemeye değer bulan Pamukkale Üniversitesi Rektörlüğü’ne, proje çalışmalarım sırasında kolaylık sağlayan üniversitemiz Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Koordinasyon Birimine özellikle teşekkürü borç bilirim. Yrd. Doç. Dr. Ercan HAYTOĞLU Denizli 2009