Seçilmiş ülkeler ve yeni gelişmeler ışığında Türkiye’de vergi denetimi: sorunlar, çözümler ve yaklaşımlar

Abstract

Devletlerin kamu hizmetlerini sürekli olarak ve en iyi şekilde yerine getirebilmesi için en önemli koşul, yeterli ve sürekliliği olan finansman kaynaklarına sahip olmalarıdır. Devletlerin finansman kaynakları göz önünde bulundurulduğunda, bu kaynakların en önemlisini vergi gelirleri oluşturmaktadır. Bu bağlamda vergi gelirlerinin sağlıklı bir şekilde toplanabilmesi büyük bir önem taşımaktadır. Vergiler, devletin kamu harcamalarının finansmanını karşılamak amacıyla kişi ve kurumlardan ödeme güçlerine göre karşılıksız, zorunlu ve kanunlara dayalı olarak aldığı ekonomik değerlerdir. Günümüz vergi sistemleri büyük ölçüde beyan esasına dayanmaktadır. Ülkemizdeki vergilerin de büyük bir kısmına uygulanmakta olan beyan esasında mükellefler aktif bir rol oynamaktadır. Mükelleflerin kendilerine ait bilgileri en iyi kendileri bileceği düşüncesine dayanan bu esasın başarısı, mükellefler tarafından verilen beyannamelerdeki bilgilerin gerçeğe uygun olmasına bağlıdır. Beyan esası yapısı gereği bir takım riskler içerdiğinden, mükellefler tarafından beyan edilen bilgilerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığı büyük önem taşımaktadır. Bu noktada mükellefler tarafından verilen beyanların gerçeğe uygun olup olmadığı etkin bir vergi denetim sistemi ile ortaya çıkarılmaktadır. Beyan esasının yaygın olduğu vergi sistemlerinde vergi denetimi, sistemin ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır. Vergi idaresinin en önemli uygulamalarından birisi olan vergi denetimi, gerek vergi mükelleflerinin gerekse denetim elemanlarının vergiler karşısındaki tutum ve davranışları üzerinde etkili olmaktadır. Özellikle vergi denetimi, vergi mükelleflerinin vergi ve vergi denetimi konusundaki tutum ve davranışlarını etkileyen, vergi bilincinin oluşmasını ve vergiye gönüllü uyumun artmasını sağlayan önemli bir faktördür. Bu çalışmada; genel olarak vergi denetimi kavramı tanımlanmış, vergi denetiminin Türkiye’deki tarihsel gelişimden, bilgisayar destekli vergi denetimi ile elektronik denetim uygulamalarından bahsedilmiş ve ülkemizde vergi denetiminde yaşanan sorunlar üzerinde durulmuştur. Ayrıca seçilmiş bazı ülkelerin vergi denetim sistemleri ve bu konudaki uygulamaları incelenmiştir. Son olarak da vergi müfettişleri ve vergi mükelleflerinin vergi denetimi hakkındaki düşünce ve tutumlarının tespit edilmesi ile vergi denetimlerinden nasıl etkilendiklerinin belirlenmesi amacıyla İstanbul, Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli il merkezlerinde 416 vergi mükellefi ve 201 vergi müfettişini kapsayan bir anket çalışması yapılmıştır.

The most important condition to fulfill the public service by states in a continuous and the best way, is to possess enough and continuous funding sources. Considering funding sources of states, the tax revenues are the most important of these resources. In this context, collecting tax revenues in a healthy way have a great importance. Taxes are economic values, taken by state in order to meet financing of public expenditure, and taken from individuals and institutions by law, in a unrequited and mandatory way and according to ability to pay. Today’s tax systems are based largely on declaration basis. Taxpayers plays an active role on the declaration basis which is applied to the most of taxes in our country. The success of this basis, which is based on the idea that taxpayers themselves best know about their own information, mainly depends on fair information in the taxpayers’ returns. Due to declaration basis have some risks in nature, fairness of the information declared by taxpayers is of great importance. At this point, fairness of statements of taxpayers is revealed by an efficient tax audit system. In the tax systems in which declaration basis is common, tax audit is an integral part of the system. Tax audit is one of the most important application of the tax administration and has impacts on attitudes and behaviours of the taxpayers and control staff against taxes. In particular, tax audit is an important factor that influence the attitudes and behaviours of taxpayers regarding to tax and tax audit and that allows creation of tax consciousness and promotion of voluntary compliance to taxes. In this study, the concept of tax audit is defined generally, historical development of tax audit in Turkey, computer-assisted tax audit and electronic tax audit applications is mentioned and the problems of tax audit in our country is focused. In addition, some selected tax audit systems and practices of countries on this issue is examined. Finally a survey covering 416 taxpayers and 201 tax inspectors in provincial centers of İstanbul, Tekirdağ, Edirne and Kırklareli has been conducted in order to determine the thoughts and attitudes of taxpayers and tax inspectors about tax audit and how they are affected by tax audit.