Bulanık kural tabanı ile genel sağlık sigortası açısından yoksulluk sınırlarının ve prim miktarlarının belirlenmesi üzerine bir uygulama

Abstract

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Genel Sağlık Sigortalısı olarak kapsama alınan yoksulların, hiçbir sosyal güvencesi olmayanların ve isteğe bağlı sigortalıların ödeyecekleri primin belirlenmesi için gelir seviyeleri, gelir testi ile tespit edilmektedir. Eğer kişi başına düşen gelir miktarı brüt asgari ücretin üçte birinden az ise birey yoksul sayılmakla birlikte primleri devlet tarafından karşılanmaktadır. Diğer gelir seviyeleri için ise farklı prim tutarları söz konusudur. Çalışmada, mevcut sistemde bireyler arasındaki eşitsizlikler ortadan kaldırılarak daha adil bir prim hesaplama sistemi oluşturulması amacıyla bulanık mantıktan faydalanılmıştır. Prim hesaplanmasında kullanılmak üzere kişi başına düşen aylık kullanılabilir gelir, aylık harcama miktarı ve yaş değişkenleri dilsel ifadelerle bulanıklaştırılmıştır. Ödenecek prim miktarları uzman görüşüne dayanan bulanık kural tabanı ile 2012 yılında TÜİK Hane halkı bütçe anketine katılan 4650 kişi için hesaplanmıştır. Daha sonra hesaplanan bu primler ağırlıklandırılarak Türkiye genelinde 9.749.855 yoksul, hiçbir sosyal güvencesi olmayan ve isteğe bağlı sigortalılardan toplanacak prim miktarları tahmin edilmiştir. Çalışma sonucunda kişi başına düşen gelir miktarını daha doğru yansıtan kişi başına düşen aylık kullanılabilir gelir kullanılarak belirlenen gelir seviyeleri dilsel ifadeler yardımıyla bulanıklaştırılarak daha adil derecelendirmeler sağlanmış ve bireyler arasındaki eşitsizlik giderilmiştir. Ayrıca yüksek gelirli isteğe bağlı sigortalıların avantajlı hale gelmelerini önlemek amacıyla ödenecek prim miktarları gelir ve harcamanın yanı sıra yaş değişkeni de kullanılarak daha adil olarak hesaplanmıştır. Önerilen model ile hesaplanan primler mevcut sistemde toplanan primlerle karşılaştırıldığında toplanan prim miktarı artmış, primleri devlet tarafından karşılanan bireylerin sayısı yaklaşık olarak aynı kalmıştır. Sonuç olarak bulanık kural tabanından faydalanılarak daha adil bir şekilde daha fazla prim toplanacağı sonucuna ulaşılmıştır.

For determination of premiums that have to be paid by poor, people without social security and voluntarily insured covered by the 5510 Social Insurance and General Health Insurance Law the income levels are ascertained via income tests. If per capita income is less than the one third of gross minimum wage, the person is considered as a poor while the premiums have been paid by the government. For other income levels different premiums are discussed. In this study, by determining the inequities among people in the current system, it is aimed to eliminate inequities and to establish a fairer premium system. For this reason fuzzy logic has been utilized. Monthly per capita disposable income, per capita expenses and age went through the process of fuzzification by linguistic concepts. Premiums have been calculated via fuzzy rules based on expert opinion for 4650 people who attended income survey of Turkish Statistical Institute (TSI). Then, total premium paid by the number of 9749855 people has been estimated by weighting the calculated premiums. As a result, monthly per capita disposable income which more accurately reflects income and which was scaled by the linguistic variables fairer gradation have been provided and inequities have been eliminated. In addition, besides income and expenses, age has been used for equitable calculation in order not to make voluntarily insured advantageous. When obtained results were compared with the total premiums collected in the current system, total premiums have been increased whereas the number of people who are supported by state approximately has been remained same. Eventually, by utilizing fuzzy rule base more premiums have been collected in a fairer way.