Yükselmeye açık kamu personel sistemine sahip Türkiye'de 'Cam Tavan': Yükseköğretimde kapalılık eğilimleri

Abstract

Cam tavan, çalışanların liyakat ve başarıları göz ardı edilerek bireysel, kurumsal ve toplumsal faktörlerin biri ya da bir kaçının etkisiyle ortaya çıkan, terfi sürecinde etkili olan görünmez ve kırılması güç engellerdir. Bu engellere ilişkin algılar literatürde cinsiyet ve etnik köken farklılıkları dikkate alınarak incelenmiştir. Türkiye’de cam tavana ilişkin gerçekleştirilen çalışmalarda ise yalnızca cinsiyet farklılıkları dikkate alınmıştır. Ayrıca çalışmaların büyük bir kısmı özel sektörde gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmaların ortak amacı işletmelerde cam tavana neden olan faktörlerin tespit edilmesi ve ortadan kaldırılmasıdır. Küreselleşme süreci ve bilgi-iletişim teknolojilerinin gelişimiyle birlikte kamu kurumlarının da rekabet ortamında yer alması nitelikli personel ihtiyacını artırmıştır. Dolayısıyla kamu kurumlarında nitelikli personelin kariyer yaşamına engel olan cam tavanların belirlenmesi ve bu bariyerlere ilişkin çözümlerin üretilmesi artık bir gerekliliktir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de cinsiyet ve etnik kökenle sınırlı olmayan cam tavan algısını, bir kamu personeli olarak akademisyenlerin kariyer gelişimi üzerinde etkisini ortaya koymaya çalışmaktadır. Bu kapsamda, çalışmada, öncelikle kavramsal ve kuramsal alt yapı verilmiş ve ilgili literatür taramıştır. Daha sonra belirlenen örneklem üzerinde alan araştırması yapılmış, ayrıca konuya ilişkin ikincil verilere de ulaşılmıştır. Alan araştırmasında nicel ve nitel yöntemlerin birlikte kullanımı tercih edilmiştir. Çalışmanın evrenini, Türkiye’deki kamu üniversiteleri istihdam edilen öğretim üyeleri oluşturmaktadır. Örneklem olarak ise 1992 yılında kurulan Devlet üniversitelerindeki öğretim üyeleri seçilmiştir. Bu öğretim üyelerinin üst düzey idari görevlere (rektörlük, rektör yardımcılığı, dekanlık ve müdürlük) atanması/seçilmesi önündeki engellerin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Nicel yöntemle elde edilen veriler keşifsel faktör analizi, bağımsız örneklem t-testi ve ANOVA analiz yöntemleriyle yorumlanmıştır. Nitel görüşme formlarıyla elde edilen veriler ise, içerik analizine tabi tutularak tablo haline getirilmiş ve nicel verilerle harmanlanarak yorumlanmıştır. Araştırma sonunda elde edilen bulgulara göre akademisyenlerin üst düzey idari görevlere terfileri önünde çeşitli engeller bulunmaktadır. Cam tavan özelliği sergileyen bu engellere yedi faktör neden olmaktadır. Bunlar: 1) örgüt kültürü ve politikaları, 2) stereotipler ve önyargılar, 3) korku ve endişe, 4) rol çatışması, 5) mesleki liyakat, 6) hayal kırıklığı, 7) informel iletişim ağlarıdır.

Glass ceiling means invisible and hard-to-break barriers in promotions that could be evaluated as result of personal, institutional and societal factors. Glass ceiling are at stake if merit and success of employees are disregarded. Studies in relevant literature mainly focus on barriers sourced from gender, or ethnic background differences. In Turkey studies particularly focus on gender differences, mostly in private sector. Common aim in these studies appears to define the roots of barriers and how to eliminate them. Globalization and developments in information and communication technologies require institutions in public sector to hire and promote qualified personnel. Thus it is utmost necessity that factors causing barriers, like glass ceilings, are to be described and solved. The aim of this study is to define perceptions of academic personnel with regard to glass ceilings over their career paths. In this context, the study gives, first of all, conceptual and theoretical background after making a literature analysis. Then we performed a field research on academics in public universities after defining the universe and the sample. We also had second-hand data regarding the sample. We employed both qualitative and quantitative methods in field research. The universe of the study is composed of public universities established in 1992. The sample includes academics in these universities. Field research focuses on defining the barriers before career paths of academics with regard to get promoted to administrative positions as rector, vice-rector, dean and director. We also commented on data statistically analyzed including tests as exploratory factor analysis, independent sample T-test and analysis of variance. Data acquired through qualitative communication forms were analyzed via content analysis methods and blended with help of quantitative analyzed data. Findings of the research point out to some factors that establishing barriers before academicians’ career paths in administrative positions. We have defined at least seven factors as 1) organizational culture and policies, 2) stereotypes and prejudices, 3) fears and anxieties, 4) role conflicts, 5) professional eligibilities, 6) disappointments, and 7) informel communication networks that display glass ceiling functions.