Usuli Divanı’nda din tasavvuf ve cemiyet

Abstract

Edebî eser, yazıldığı dönemin kültür unsurlarını içinde barındırır. Yaklaşık beş asır Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti altında kalarak Türk-İslam kültürü ile yoğrulmuş olan Rumeli’nin kültür tarihimizde seçkin bir yeri vardır. Bu çalışmamızda, klasik Osmanlı şiirinin XVI. yüzyıl Rumeli sahasındaki önemli temsilcilerinden Usûlî’nin divanını tedkik ettik. Rumeli’de yetişen bir şairin din, tasvvuf ve cemiyet bağlamında, klasik Osmanlı şiirine ait hayal ve tasavvurları şiirlerinde ne ölçüde kullandığını, klasik Osmanlı şiirinin düşünce ve hayal dünyasını temsil etme gücünü vurgulamayı amaçladık. Çalışmamız “Din, Tasavvuf” ve “Cemiyet” olmak üzere üç bölümden oluşmuştur. Din ile ilgili bölümde öncelikle dine ait Allah, melekler, Kur’an-ı Kerim, âyet ve hadisler, peygamberler, dört halife (çâr-yâr), âl-i abâ, sahabeler, kaza ve kader, ahiret ile ilgili mefhumlar ve din ile ilgili mefhumlar ele alınmış; tasavvuf ile ilgili olan bölümde tarikat ile ilgili mefhumlar ana başlığı altında Usûlî Divanı’nda yer alan kelime ve kavramların hangi anlam ve çağrışımları ifade ettiği belirtilmiştir. Usûlî’nin şiirlerinde tasavvufa ve dine ait kelime ve kavramlar, klasik Osmanlı şiirinin mazmunlarına ve algı dünyasına uygun bir biçimde ve tasavvufî halk şiirinin sade anlatımıyla geçmektedir. Son bölümde ise “cemiyet” konusu şahıslar, kavimler, ülke ve şehirler, nehir, dağ ve denizler, içtimaî hayat ana başlıkları altında Osmanlı toplum yaşamına dair Usûlî’nin şiirlerinde yer alan mefhumlar, alt başlıklara ayrılarak incelenmiştir. Şair; örf, âdet, inanış gibi toplum hayatına ait bütün unsurlara şiirlerinde yer vermiştir.

Literary works host the cultural elements of the periods when they are written. Rumelia which had remained nearly five centuries under the rule of the Ottoman Empire and been molded by the Turkish-Islamic culture has a very outstanding place in our cultural history. In this study, the divan of Usûlî who was one of the important representatives in the field of Rumelia in the 16th century of Classical Ottoman Poetry has been examined. It has been aimed to find out to what extent he used the Classical Ottoman Poetry’s thinking and imagination in his poems, in the context of religion-mysticism and community, as a poet who had grown up in Rumelia and also to emphasize his power to represent the Classical Ottoman Poetry’s thinking and imagination. This study is composed of two sections “religion-mysticism” and “community”. In the first part which is called Religion-Mysticism, firstly the concepts of religion, God, angels, books, verses and hadiths, the prophets, the four caliphs (tsar-yâr), âl-i abâ, the Companions, fatality and fate, concepts about afterlife, and concepts about religion have been analyzed; and in terms of mysticism, under the main title of concepts about religious sects, it has been stated what the words and concepts in Usûlî’s Divan mean and which connotations they evoke. The concepts and the words related to religion and mysticism in Usûlî’s poems had been expressed in a simple manner of mystic folk poetry and suitable with the Classical Ottoman Poetry’s mazmuns and perception of the world.