Bulanık optimizasyon ve doğrusal hedef programlama yaklaşımları ile otobüs hatlarının modellenmesi

Abstract

Bu çalışmada, İzmir ili kent içi otobüs ağı durak yerleri ve otobüs sefer sıklık değerleri, yolcu ve işletmeler açısından hizmet seviyesinin yükseltilmesi adına incelenmiştir. Temelde bir hizmet sektörü olan ulaştırma sektörünün halkın beklentilerine cevap verecek, yaşam kalitesini arttıracak doğrultuda olması hedeflenirken, işletme koşulları açısından da en uygun çözümlere sahip olması önemlidir. Çalışma kapsamında İzmir ili otobüs ağında yer alan Lozan ve Montrö duraklarında, özellikle sabah saatlerinde otobüs sefer yoğunluğunun fazla olduğu görülmüş, bu iki duraktan geçen toplam 26 adet hat incelenmiştir. Bu hatlara ait yolcu talep değerleri, seyahat süreleri, araç kapasite ve filo parametreleri kullanılarak doğrusal hedef programlama modeli geliştirilmiş, en uygun sefer sıklık değerleri elde edilmeye çalışılmıştır. Daha sonra, bu hatlar üzerinde yer alan durakların aralıkları, önce TSE standartları doğrultusunda incelenmiş, ardından da duraklara erişim süresi ve araç içi seyahat süresi değerlerini en aza indirmeyi hedefleyen bulanık doğrusal programlama ile modellenmiştir. Yolcular için toplu taşıma hizmet kalitesini belirleyici en önemli faktörler olan erişim süresi ve araç içinde geçirilen sürenin, oluşturulan modelin ortaya koyduğu durak aralık değerleri ile azaldığı görülmüştür. Sefer Sıklık modeli ile elde edilen sefer sıklık değerlerindeki azalma ile Bulanık Doğrusal Programlama modeli ile elde edilen durak aralık değerlerine karşılık gelen araç erişim süresi ve araç içi seyahat süresi değerlerindeki iyileşmenin ekonomik faydası, oluşturulan maliyet fonksiyonu ile ortaya konulmuştur. Günümüzde insan hayatının en önemli kavramlarından biri olan zaman ile ilgili faydalar, bireysel ve toplumsal yaşam kalitesini arttıracak ve toplu taşımacılık ile ilgili talebi arttırıcı etkilere yol açacaktır. Toplu taşımacılık düzenlemeleri esnasında, talebin gerektirdiğinden fazla seferlerin olması ve optimal çözümlerin yakalanamaması, özellikle ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerin ekonomileri açısından kaçınılması gereken bir durumdur. Kentsel yaşam kalitesi açısından ve çevresel etkiler bakımından, sefer sayısının talep fazlası değerlerde olması olumsuz etkilere sebep olmaktadır.

This study deals with the public transportation, bus stop locations and bus service frequency in the city of İzmir, Turkey, intending to increase the level of service of public transport system. Basicly, the transportation is a public service system which should aim to meet the expectations of public, increase the quality of life, furthermore it should have most convenient solutions for the operational requirements. In the study, it is seen that two bus stops, Lozan and Montrö have congestions and bus trip intensity especially in the morning peak periods and the 26 bus routes passing through them are analysed. The optimal bus service frequency model with Linear Goal Programming is developed by using the passenger demand, travel times, bus passenger capacities and fleet data. The bus stop locations on these 26 bus routes are examined under TSE standards and a fuzzy linear programming model is developed to minimize the vehicle access time and in-vehicle travel time. The value of two essential parameters for the passengers, vehicle access time and in-vehicle travel time is reduced with the proposed model. The reduction of the values of the bus service frequency and time parameters derived by the two proposed models are validated by a cost function. Any saving in one of the most important parameters in life, “the time”, will increase the quality of life for each individual and the community and also will increase the demand level for the public transport. Especially for the developing country economies, the optimal solutions for the transit system is really essential which also affect the quality of social life and environmental impacts.