Denizli volkanitlerinin jeolojik, petrografik ve petrokimyasal olarak incelenmesi

Abstract

Bu çalışmada Denizli il merkezinin yaklaşık 40 km güneydoğusunda yüzeylenen volkanitlerin ve yakın çevresinin jeolojisi, petrografisi ve petrokimyasal özelliklerinin incelenmesi amaçlanmıştır. İnceleme alanında temeli, Üst Kretase-Üst Eosen yaşlı, fliş fasiyesinde gelişen Alçıboğazı formasyonu oluşturur. Orta-Üst Eosen (?) yaşlı, karbonat ve evaporitlerin ardalanmasından oluşan, Kızılyer formasyonu Alçıboğazı formasyonu üzerine uyumlu ve geçişli olarak gelir. Bu birimler üzerine Jura-Kretase yaşlı Çökelez Kireçtaşı, Üst Kretase yaşlı Karatepe melanjı ve Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Honaz Ofiyoliti yatay ve yataya yakın tektonik dokanaklı olarak gelmektedir. Bu tektonik dilimlerin bölgeye yerleşiminin Üst Eosen-Oligosen arası bir dönemde olduğu söylenebilir. Oligosen yaşlı Karadere ve Bayıralan formasyonları, tektonik dilimleri açısal uyumsuzlukla üzerlerken kendi aralarında geçişli bir dokanak ilişkisine sahiptirler. Alttaki tüm birimler üzerine açısal uyumsuzlukla Neojen yaşlı kırıntılı çökeller gelmektedir. Neojen yaşlı çökeller, altta Üst Miyosen-Alt Pliyosen yaşlı Kızılburun Formasyonu ve üzerinde yanal ve düşey yönde geçişli olarak Alt Pliyosen yaşlı Sazak Formasyonundan oluşur. Sazak Formasyonu üzerine, Paton (1992) tarafindan 40Ar/39Ar metoduna göre, 4,88±2,19; 5,13±0,6; 6,00±1,54; 6,16±0,25 ve 6,28±0,48 My'lık (Üst Miyosen-Alt Pliyosen) sonuçlar veren Denizli volkanitleri gelmektedir. Tüm bu birimler üzerinde ise açısal uyumsuzlukla Kuvaterner yaşlı çökeller gözlenmektedir. Çalışma alanındaki Honaz Ofiyoliti, tektonitler ve bunları kesen damar kayaçları olmak üzere iki ana bileşenden oluşan ve eksik dizi karakterli bir ofiyolitik topluluğunu temsil eder. Tektonitler, başlıca harzburjitler ve bunların içindeki dünitler ve dünitik kılıflı podiform kromit kütlelerinden oluşmuştur. Tektonitler, gabro ve meta dolerit daykları ile kesilmiştir. VI Sazak formasyonunun üst kesimlerinde yer alan Magnezyumlu kiltaşlarının X- ışınlan Difraksiyon analizi yöntemiyle incelenmesinde kil minerali olarak kaolen, montmorillonit ve paligorskitten oluştukları anlaşılmıştır. Magnezyumlu kiltaşları zaman zaman su seviyesi değişen kapalı bir göl ortamında oluşmuşlardır. Bu killerin oluşumunda bazaltik volkanik aktivite etkili olmuş ve ortama silis, demir ve alüminyum elementleri sağlamıştır. Denizli volkanitleri lav akıntıları ve volkanoklastiklerden oluşmaktadır. Lavlarda yapılan Toplam alkali (KjO+NaaCVJ-SiOa diyagramında, lavların alkalen nitelikte ve fonolitik tefrit, bazaltik trakiandezit ve trakiandezit bileşimde oldukları tespit edilmiştir. Denizli volkanitlerindeki lavlar içersinde elipsoidal şekilli anklavlar bulunur. Anklavlar feldispatoyidli monzodiyorit olarak adlandırılmıştır. Sazak formasyonunun üst düzeylerinde ve Kızılburun Formasyonun bazı kesimlerinde yer yer tüfit düzeylerine rastlanılması, volkanik aktivitenin sedimantasyon esnasında da devam ettiğini ve birkaç evrede oluşabileceğine işaret etmektedir. Denizli volkanitlerinde magma karışımı (hibritasyon) sonucu gelişen dengesiz dokular da tespit edilmiştir. Yapılan jeokimyasal veriler volkanitlerin manto kökenli magma veya magmalardan türediklerini, kıtasal kabuktaki bir magma odasının gelişimi sırasında etkili olan fraksiyonel kristallerime, asimilasyon ve magma karışımı olayları ile ilişkili olduklarını göstermektedir. Manto kökenli magmanın kabuktan geçerken kirlendikleri söylenebilir. İnceleme alandaki egemen normal fay sistemleri KB-GD ve KD-GB ve/veya K-G doğrultuludur. Denizli volkanitlerinin de bu K-G gidişli açılmalar boyunca yer yüzüne çıkmış olabileceği düşünülmektedir.

In this study, it is to purpose of investigating of geologic, petrographic and petrochemical features of the Denizli Volcanics and its surrounding areas. The study area cover southeastern part of Denizli district and the distance of center of Denizli city is about 40 km. At the basement of the study area, represented by Late Cretaceous-Late Eocene aged Alçıboğazı formation which developed in flysh facies. Alçıboğazı formation comformably overlain by Middle-Late Eocene? aged Kızılyer formation which is characterized by carbonates and evaporates alternation. These units are autochthonous and they are overlain by tectonic slides which are from bottom to top Late Jurassic- Cretaceous aged Çökelez Limestone, Late Cretaceous aged Karatepe melange and Late Jurassic-Lower Cretaceous aged Honaz Ophiolite. The settlement age of the tectonic slides is the period between Late Eocene and Oligocene. All these formations at the basement are overlain with an angular disconformity by Oligocene aged Karadere and Bayiralan formations respectively. The relation of the boundary between the Karadere and the Bayiralan formations is transitive. All these units are overlain with an angular disconformity by Neogene aged clastic sediments. These units are Late Miocene-Early Pliocene aged Kizilburun formation and Early Pliocene aged Sazak formation from bottom to top. Kızılburun formation is comformably overlain by Sazak formation. Using 40Ar/39Ar method, Denizli lavas, have been dated by Paton (1992) and the age intervals change from 4,88±2,19; 5,13±0,6; 6,00±1,54; 6,16±0,25 and 6,28±0,48 Ma. All units in the investigated area are overlain with an angular comformity by Quaternary alluvium deposits. Honaz Ophiolites take place in the study area, are composed of two main components. These are tectonites and vein rocks (mafic dyke) which cut through the tectonites. It represents an incomplete ophiolitic assemblage. Tectonites contain harzburjite, dunites and podiphorm cromhe masses. Tectonites cut by gabbro and metadolerite dykes. Magnesian claystones located in upper parts of the Sazak Formation consist of kaolin, montmorilloinite, polygorskite clay minerals according to X-Ray diffraction method. Magnesian claystones formed in lake and in formation of these clay basaltic volcanic activity important role. VIII Denizli volcanics consist mainly of lava flows and volcanoclastics. On the basis of Total alkali (Na20+K20)-Si02 diagram, lavas are alkaline character. According to the result, they named as phonotephrite, basaltic trachyandesite and trachyandesite. In Denizli Volcanics lavas contain various ratios of enclaves which are ellipsoidal in shape. Enclaves named as foid-monzodiorite. At the upper levels of Sazak formation and the lower levels of Kızılburun formation tuffits levels were determined. This situation indicates that volcanic activite have been continued during the sedimentations, so volcanism may be formed in several phases in this regioa Denizli volcanics developed result of magma mixture and have irregular textures. According to geochemical data, volcanics formed from mantle origin magma and related to fractional crystallization, assimilation and magma mixing in magma chamber continental crust. It can be said thet mantle origined magma contaminated while passing through the continental crust. In study area, normal fault trends are NW-SE, NE-SW and N-S. it is thought that Denizli volcanics are located along these normal fault systems.