Türkiye’nin demokratikleşme sürecinde çıkış güvencelerinin rolü ve etkisi

Abstract

Bu çalışma, Türkiye’nin demokratik gelişimini farklı bir pencereden tartışarak “çıkış güvenceleri” özelinde açıklamayı hedeflemektedir. İlk bölümde demokrasi teorisi ve sivil asker ilişkileri teorileri üzerinde durulmuş, demokratik sistem koruyuculuk ve seçkinci demokrasi modelleri özelinde tartışılmıştır. Demokratik bir sistemde vesayetin temini ise çıkış güvenceleri bağlamında ele alınmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde Osmanlı İmparatorluğu’nda “devlet nasıl kurtulur” sorusuna cevaben hayata geçen “pasif modernleşme” girişimleri ve demokrasi deneyimi özetlenmeye çalışılmıştır. Cumhuriyete miras kalan paternalist seçkinci anlayışın ortaya çıkması merkez-çevre ikilemi ile aydın, ordu ve bürokrasiden oluşan “koruyucu entelijansiya” özelinde tartışılarak ordunun siyasetteki ağırlığına vurgu yapılmıştır. Üçüncü bölümde Türkiye’nin 1950’lerle başlayan çok partili demokrasi hayatına değinilmiş, ordunun “koruyucu bir sıfatla” sisteme müdahalede bulunup vesayeti temin etmesi, darbe sonrasında elde edilen “çıkış güvenceleriyle” açıklanmaya çalışılmıştır. Türkiye’nin son dönemde “çıkış güvencelerinin” bertarafına dönük demokrasi hamleleri de yine bu bölümde ele alınmıştır. Çalışmanın sonucunda Türkiye’nin kendine özgü bir sivil-asker modeline sahip olduğu tespit edilmiştir. Osmanlı modernleşmesinde aktif rol alan aydın, bürokrasi ve ordu üçlüsü sivil asker ilişkilerine yeni bir boyut katmıştır. Ordu, cumhuriyetin kurucu unsuru olarak, koruyucu bir kimlikle sistemdeki vesayetçi ağırlığını devam ettirmiştir. Atatürk ve İnönü dönemlerinde “subjektif kontrol” modeline dayanan bu yaklaşım, 1960 darbesiyle yeni bir boyut kazanarak orduyu “muhafız tipi” bir yapıya büründürmüştür. Bundaki en önemli unsur ise darbelerin arkasından yapılan anayasa değişikliklerinde yer verilen “çıkış güvenceleridir”. Söz konusu güvenceler askeri vesayetin teminini sağlamış, Türkiye’nin demokratik gelişiminde olumsuz bir rol oynayarak demokrasinin pekişmesine engel olmuştur.

This study aims to examine the development of Turkey’s democratic development from a different perspective in terms of “exit guaranties”. In the first part, democracy and civil-military theories have been focused and the democratic system was discussed with regards to the guardianship and elitist model of democracy. The supply of tutelage in a democratic system is analyzed in the context of “exit guaranties”. In the second part of the study, “passive modernization” efforts and experience of democracy have been summarized against searhing for answer the question of “how to survive the state?” in the Ottoman Empire. Emergence of the elitist paternalistic concept inhereted to Turkish Rebuplic were discussed with regards to the center-periphery dichotomy consisting of army and bureaucracy so called “protective intelligentsia”. In the third section, multiparty system started from 1950’s in Turkey has been mentioned, army's “protective capacity” and the tutelage of the availability of intervention in the system, obtained after military coups with “exit guaranties” were explained. At the end of the study, the unique model of civil-military relations of Turkey has been identified. Active roles of intellectuals, bureacracy and army trio in the modernization of Ottoman have added a new dimension to civil-military relations. Army as a constituent element of the Turkish Republic has continued its protective tutelage guardianship effect. In the eras of Atatürk and İnönü, this approach based on the “subjective control model” with the 1960 military coup, gained a new dimension to the “guard type” structure. The most important reason of all these mentioned circumstances is the “exit guaranties” enacted in the constitutions after military coups. These guaranties have led to the providing of military tutelage and hindered the consolidation of democracy by playing negative role in Turkey’s democratic develepment.