Osmanlı kentlerinde kamu yapıları ve kentsel düzen: Bursa, Edirne, Ankara, Konya örnekleri

Abstract

Bu çalışmada, klasik dönemde Osmanlı kent yapılanması, örneklem kentler olan Bursa, Edirne, Ankara ve Konya merkez alınarak incelenmiştir. Kentlerdeki idari erk ile beraber kamu yapılarının durumlarına değinilmiştir. Klasik dönemde kentler için sembol öğeler taşıyan birimlerden bazıları hisar, külliye, çarşı gibi yerlerdir. Bu yerlerin kent düzeni içerisindeki önemleri ile beraber çevrelerinde yapılmış olan çeşitli sosyo-ekonomik değerler taşıyan yerlerde inceleme alanına girmiştir. Böylelikle Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra, yeni ortaya çıkan veya değişen kent oluşumları değerlendirilmek istenmiştir. Bu çalışma, aynı zamanda Tanzimat reformları ile yeni bir bina formu olarak gelişen hükümet konaklarının örneklem kentler üzerinde incelenmesine dayanmaktadır. Osmanlı modernleşmesi doğrultusunda, kentler ile ilgili pek çok reform yapılmıştır. Değişen Osmanlı kentlerindeki en önemli figürlerden biride hükümet konakları olmuştur. Tanzimat öncesi dönemde paşa kapısı ve vali konağı olarak isimlendirilen bu yapılar XIX. yüzyıl ortalarından itibaren hükümet konağı ismiyle yeni bir şekil almıştır. Hükümet konaklarının örneklem kentlerdeki inşa süreci incelenmiş, hükümet konağı merkezli kamu sitesinin oluşumuna değinilmiştir. Bu konakların kentler için nasıl bir önem taşıdığı ve kentler için nasıl bir sembol olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır. Hükümet konakları merkez alınarak etraflarına kışla, okul, belediye, postane, hapishane gibi pek çok resmi bina yapılmıştır. Yapılan bu binalar ile kentlerin gelişimine ve daha çağdaş bir duruma getirilmesine çalışılmıştır. Ayrıca yeni oluşturulan kamu sitesi, hükümet meydanı olarak isimlendirilmiştir. Bu meydanlarda resmi kutlamalar, bayramlar, çeşitli törenler ve halk hareketleri yapılmıştır. Çalışmada hükümet konağı eksenli kamu sitesi üzerinden Tanzimat reformları anlaşılmak istenmiştir.

This study examines the city structure of the Ottoman State in the Classical period by putting the sample cities, Bursa, Edirne, Ankara and Konya, into centre. It also addresses the conditions of public buildings along with the administrative power in the cities. Some of the units carrying symbolic elements for cities in the classical period were buildings such as citadel, külliye, bazaar. Along with the importance of these places in the urban order, the places, with various social economic values, which were built in their surroundings are also within the scope of this examination. Thus, the study aims to evaluate newly emerged or changing urban formations after the promulgation of Tanzimat Edict. This study is also based on examination of the governmental houses, which were developed as a new building form with the reforms of Tanzimat, on sample cities. In accordance with Ottoman modernization, many reforms were implemented in concerning cities. One of the most important figures in the changing Ottoman cities was the government houses. These buildings, which were called paşa kapısı (government office) and vali konağı (governor's mansion) before the Tanzimat period, took a new form with the name of government house from the middle of the 19th century. This study examines the process of construction of government houses in the sample cities and mentions the formation of the government house-centred public site. It tries to find out what importance these houses carry and what they symbolize for the cities. By taking government houses as centre, many official buildings such as barracks, schools, municipalities, post offices and prisons were built around them. The purpose with these constructed buildings was to develop cities and make them more modern. Moreover, the newly created public site was called as government square. Official celebrations, festivals, various ceremonies and popular movements were held in these squares. Hence, the study aims to understand the Tanzimat reforms through the public site centred on government house.