Osmanlı Devleti’nde kız öğretmen okulları (Darülmuallimat) ve kadının meslek hayatına katılması (1870-1920)

Abstract

Bu çalışmada, klasik dönem Osmanlı eğitim sistemi, Tanzimat döneminde eğitim alanındaki reformlar ile Osmanlı Devleti’nde kız öğretmen okulları (Darülmuallimât) ve bu okulların kadının meslek hayatına katılması sürecine etkisi (1870-1920) incelenmiştir. Kız çocuklarına eğitimine dair ilk çalışmalar Tanzimat ile başlamıştır. Osmanlı Devleti’ndeki ilk Darülmuallimât ise, 1870’te Sultan Abdülaziz döneminde İstanbul’da açılmıştır. Vilayetlerde, 1913’te yayımlanan Tedrisat-ı İptidaiye Kanun-ı Muvakkati (İlköğretim Geçici Kanunu) ile Darülmuallimât açılmasına izin verilmesinden sonra olarak açılmaya başlandığı görülür. I. Dünya Savaşı yıllarında Darülmuallimât sayısı vilayetlerde on bire ulaşmıştır. Osmanlı Devleti’nin sonunda vilayetlerde sadece beş Darülmuallimât varlığını devam ettirerek Cumhuriyet dönemine ulaşmıştır. Darülmuallimât okulllarının işleyişi, kurumsal yapısı, öğrenci ve öğretmen kadrosu, eğitim müfredatı gibi konuları ele alan ilk yasal düzenleme, 1869 tarihli Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesidir. Ardından 1895 tarihli “Darülmuallimât ile İhtiyat Kısmına Mahsus Talimat (Yedek Kısmına Özel Yönetmelik)” ile daha detaylı bir yasal düzenleme yapılmıştır. II. Meşrutiyet döneminde ise, 1915 tarihli “Darulmuallimin ve Darülmuallimât Nizamnâmesi” ile köklü ve yapısal bir değişime gidilmiştir. 1915’te Darülmuallimâtın ders programı yenilenmiştir. 1916’daki “Darülmuallimîn ve Darülmuallimât-ı İptidaiye Talimatnâmesi”nde Nizamnâmenin nasıl uygulanacağı 148 maddeyle ayrıntılı olarak ortaya konulmuştur. Kızların eğitimi üzerine yapılan tartışmaların Tanzimat dönemi sonlarında ve II. Meşrutiyet dönemi başlarında en üst seviyeye ulaştığı görülmektedir. Bu tartışmalar, kız okullarında verilen eğitimden Darülmuallimâta ve Darülmuallimâttaki eğitimin niteliğinin arttırılmasına kadar uzanmıştır. II. Meşrutiyet döneminde kızların ilk kez üniversite eğitimi almaya başlaması bu tartışmaların olumlu sonuçlarındandır. Bu süreçte Darülmuallimât yetiştirdiği öğretmenlerle kadının kamusal ve sosyal hayata katılımını sağlamıştır. Bu katılımın II. Meşrutiyetin ilanından sonra arttığı görülür.

In this study, the classical Ottoman education system, the educational reforms in the Tanzimat period and the effects of the girls' teacher training schools (Darülmuallimât) in the Ottoman state and the effect of these schools on the women's participation to professional life (1870-1920) were examined. The first steps, on girls’ education, were taken during the period of Tanzimat. The first Darülmuallimât School in the Ottoman state was opened in Istanbul in 1870 in the reign of Sultan Abdülaziz. After the Tedrisat-ı İptidaiye Kanunu-i Muvakkati (Temporary Act on Primary Education) was put in force in 1913, the girls teacher training school began to be established in the other Ottoman Provinces. During the First World War, the number of Darülmuallimât schools reached eleven in the provinces. At the end of the Ottoman state, only five Darülmuallimât existed in the provinces and reached to the Republican period. The first legal arrangement that deals with issues such as the functioning of the schools of Darülmuallimât, institutional structure, student and teacher staff, curriculum is the Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi dated 1869. Then, a more detailed legal arrangement was made with "Instruction for Partial Reserve with Darulilmuallimat (Special Regulation for Reserve Part)" dated 1895. In the 2nd Constitutional Monarchy, a fundamental and structural change was made with the "Darulmuallimin and Darülmuallimât Nizamnâmesi (regulation)" dated 1915. In 1915 the curriculum of Darülmuallimât was renewed. The details of how to implement the "Darülmuallimîn and Darülmuallimât-ı İptidaiye Instructions" are explained in detail with 148 articles in 1916. The discussions on the education of girls seems to have reached the highest level in the late Tanzimat period and at the beginning of the Second Constitutional era. These debates have extended from the education given in girls' schools to Darulmuallimat and reached to the enhancement of the quality of education in Darülmuallimât. In the period of Second Constitution, these debates ended with the woman's first acquiring university education right. During this time, Darülmuallimât provided the participation of women in the public and social life with the teachers she trained. It is seen that this participation increased after the declaration of the Second Constitutional Monarchy.