Mirek Muhammed Nakşbendi Taşkendi’nin Nevâdirü’l-Emşâl adlı eseri (inceleme-transkripsiyon-dizin)

Abstract

Mirek Muhammed Nakşbendi Taşkendj, Osmanlı devletine sonradan göç etmiş önemli kültür adamlarından biridir. Hayatı hakkında, günümüze fazla bir bilgi ulaşmamıştır. Mirek Muhammed Nakşbendi Taşkendi’nin üç eserinden biri olan Nevâdirü'l- Emşal adlı eseri Süleymaniye Kütüphanesinden temin edilmiştir. İncelemeye esas olan diğer iki nüsha ise, Milli Kütüphane’den alınmıştır. Karşılaştırma yaptığımız diğer nüshalar Süleymaniye Aşir Efendi Kütüphanesi’nden, Süleymaniye Atıf Efendi Kütüphanesinden, Kayseri Raşit Efendi Kütüphanesinden, Kütahya Vahidpaşa Kütüphanesinden ve Milli Kütüphane’den getirtilmiştir. Eser Farsça-Türkçe bir lügattir. Farsça yazmış şairlerin divanlarında; kaside, gazel, rubai ve tek beyitlerinde, kasidelerin matla ve makta beyitlerinde tespit edilen atasözü, deyim ve kinayeler olmuş beyitler esere alınmış ve Türkçe açıklamaları bu beyitlerle örneklendirilerek verilmiştir. Eserde, atasözü, deyim ve kinaye türünde olan maddeler yalnızca ilk harfleri esas alınıp bâb olarak kabul edilmiş ve bâblar alfabetik olarak sıralanmıştır. Bâblarda yer alan maddeler de ilk harflerin seslerine göre tasnif edilmiştir. Eserin transkripsiyonu yapıldıktan sonra ses ve şekil bilgileri yönüyle İncelenmiş, örnekleri verilmiş ve dizini hazırlanmıştır. Eser Osmanlı Türkçesi döneminde yazılmış olsa da Eski Anadolu Türkçesi özellikleri de görülmektedir. Bu çalışma, 16. yüzyılın sonu ve 17. yüzyılın başına kadar farklı müstensihler tarafından farklı yazı türlerinde yazılan eserin, beyit beyit tespit edilip, döneminin dil özellikleri göz önünde tutularak değerlendirilmesinin, edebiyat ve bilim dünyasına ve dilimizin tarihi gelişimi açısından yapılacak araştırmalara katkı sağlayacağı düşüncesiyle hazırlanmıştır.

Mirek Muhammed Nakşbendi Taşkendi who have migrated Ottoman Empire, is the one of the important cultural man. We didn’t have much information about his life in nowadays. Nevâdirü'l- Emsal which is the one from three works of Mirek Muhammed Nakşbendj Taşkendi. It had assured from Süleymaniye Library. The other two copies that were essential for the review had been taken from National Library. The other comparison copies had been taken from Süleymaniye Aşir Efendi Library, Süleymaniye Atıf Efendi Library, Kayseri Raşit Efendi Library, Kütahya Vahid Pasa Library and these also were brought from National Library This work has a Persian-Turkish lexicon. In the Divan’s of Persian written poets; qasida, gazel, rubai and in one couplet which was identified matla and makta of qasidas. Idiom, allegory and proverbs were out into this work and Turkish explanations were given by example with the couplets. In work, items, which had types of idiom, allegory and proverb. It was just based on first letter and it was accepted as bâb and bâbs lined up as on alphabetic. Also, items which have taken place in bâbs, according to first letter's phonetics were classified. Transcription of work hade made, it was examined with ways of sound and shape informations and by giving example was prepared index. Although the work was written in Ottoman Turkish period, Old Anatolian Turkish features have been also seen. This study until, in the last of 16. century and beginning of the 17. century work which was written different types of written by different copyist and detecting couplet and couplet, while taking in to consideration, in terms of literature, science world and development history of our language by thinking that will provide contribution was prepared.