Bizans mimarlığında kapalı yunan haçı plan şeması

Abstract

Bizans mimarisinde birçok farklı plan şeması uygulanmıştır. Özellikle Orta Bizans döneminden itibaren Kapalı Yunan Haçı plan tipinin sıkça yapılarda uygulandığı görülmektedir. Bu plan tipine sahip olan yapılar, dikdörtgen bir zemin planı üzerinde yer almakta; yapının merkezinde dört serbest destek üzerine oturan, pandantif geçişli kubbeli bir bölüm, kubbenin dik eksenlerinde bulunan haç kolları tonoz örtülü olup, çapraz eksenlerinde bulunan köşe odaları tonoz veya kubbe ile örtülüdür. Yapılar genel olarak pramidal bir fonksiyona sahiptirler. Planın ortaya çıkması konusunda liturjik ihtiyaçları ve dönemin mimarisinde estetik ihtiyaçları da gözeterek oluşturulduğu söylenebilir. Kapalı Yunan Haçı planı farklı biçim ve tiplerde görülmektedir. Farklı araştırmacılar tarafından sütun sayılarına göre, naos ve bema ilişkisine göre farklı tipoloji önerileri getirilerek plan tipi araştırılmıştır. Ek olarak bu plan tipinin kökeni, gelişimi, ilk örnekleri ve çeşitlemeleri hakkında da farklı görüşler öne sürülmektedir. Tez kapsamında Kapalı Yunan Haçı plan şemasında olan kiliseler toplu bir çalışma olarak detaylı bir şekilde incelenmiş olup yeni bir tipoloji önerisi getirilmeye çalışılmıştır.

Many different plan schemes were applied in Byzantine architecture. Especially since the Middle Byzantine period, it is seen that the Inscribed- Cross Plan type is frequently applied for he churches. The structures are located on a rectangular floor plan, a domed section with pendants on four free supports in the center of the naos, the vaulted cross arms on the vertical axes of the dome, and the corner rooms on the cross axes are covered with vault or dome. Churches generally have a pramidal structure. I can be said that the plan was created by considering the liturgical needs and aesthetic needs in the architectureof the period. The inscribed- cross plan is seen in different forms and types. Different typology suggestions were made by different researches according to the number of columns and the relation between naos and bema. In addition, there are different vievs on the origin, chronology, development and variations of the plan type. In the scope of the thesis, the churches in the Inscribed- Cross Plan scheme were examined in detail as a collective study and a new typology proposal was proposed.