Cumhuriyet rejiminin tesisi ve devamlılığında istiklal mahkemelerinin rolü (1923-1927)

Abstract

11 Eylül 1920’de kabul edilen Firariler Hakkında Kanun’un birinci maddesine nazaran asker kaçakları sorunu çözmeye yönelik kurulan İstiklal Mahkemeleri, 26 Eylül günü Firariler Hakkında Kanun’un birinci maddesine yapılan ek düzenlemeyle kapsamı genişleyerek Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun suçları ekseninde de yargılama yapma yetkisine sahip oldu. Bu çalışmayla İstiklal Mahkemeleri’nin cumhuriyet rejiminin tesisi ve devamlılığındaki rolü değerlendirilecektir. Tez çalışması toplamda iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm kendi içerisinde üç kısımdan oluşmaktadır. İlk kısımda devlet-toplum ilişkileri bağlamında kontrol meselesine, ikinci kısımda Osmanlı’nın son dönemlerindeki ceza mahkemelerine, üçüncü ve son kısımda da Millî Mücadele Dönemi İstiklal Mahkemeleri’nin kuruluş sebepleri, çalışma şekli, kuruldukları bölgeler, faaliyetleri, etkileri ve kaldırılışlarına değinilecek olup daha sonradan bu mahkemelerin cumhuriyetin ilanına kadarki süreçte cumhuriyet rejiminin tesisine etkileri yargılamalarla birlikte incelenecektir. İkinci bölüm kendi içerisinde üç kısımdan oluşmaktadır. İlk kısımda Birinci Büyük Millet Meclisi’ndeki grupların cumhuriyetin ilanı sürecinde hangi olaylar ve gelişmeler sonucunda muhalefet hareketine dönüştükleri aktarılmaya çalışılacaktır. İkinci kısımda Cumhuriyet Dönemi İstiklal Mahkemeleri’nin kuruluş sebepleri, çalışma şekli, kuruldukları bölgeler, faaliyetleri, etkileri ve kaldırılışları hakkında bilgi verilecektir. Üçüncü kısımda ise 1923-1927 yılları arasında mahkemelerin yaptığı yargılamalar ve verdikleri kararların cumhuriyet rejiminin devamlılığına ne derece etkisi olduğu kategorize edilmiş bir biçimde arşiv vesikalarına dayandırılarak irdelenecektir.

The Independence Courts (İstiklal Mahkemeleri) which are founded to solve soldier fugitives problem as per first article of Law About Deserters (Firariler Hakkında Kanun) in September 11, 1920. On the 26th of September, the scope of the first article of the Law About Deserters was expanded and after that the courts had authority to make trial within the scope of Law of Territorial Treachery (Hıyanet-i Vataniye Kanunu). With this study, the role of The Independence Courts in the establishment and continuity of the republican regime will be evaluated. The thesis consists of two chapters. The first chapter consists of three parts. In the first part, the issue of control in the context of state-society relations, in the second part to the criminal courts of the late Ottoman period, in the third and last part, the reasons of the establishment of the Independence Courts of the National Struggle Period, the way they work, the regions they were established, their activities, their effects and abolition will be mentioned. Later, the effects of these courts on the establishment of the republic regime until the proclamation of the republic will be examined together with the trials. The second chapter consists of three parts too. In the first part, during the proclamation of the republic, which events and developments have turned into an opposition movement by the groups in the First Grand National Assembly (Birinci Büyük Millet Meclisi) will be described. In the second part, the reasons of the establishment of the Independence Courts of the Republican Regime Period, the way they work, the regions where they were established, their activities, their effects and their abolition will be given. In the third part, the court decisions made between the years 1923-1927 and the effect of the decisions they make on the continuation of the republican regime will be examined in a categorized form based on archive documents.