Taşköprîzâde’ de erdemli toplumun özellikleri

Abstract

İlk insandan günümüze, insanlık erdemli bir toplum arayışı içindedir. İnsanlığın ürettiği değerler, nesilden nesile erdemli bir toplumun inşası sadedinde birer yapı taşı olarak yerini almıştır. . İnsanların, refah ve mutluluk içerisinde olan bir toplumun üyeleri olmak üzere çabalarının ve gayretlerinin de devam ettiği görülmektedir. Bu arayışlara bilim insanlarının her dönemde bigâne kaldıklarını söylemek mümkün değildir. Platon’un “Devlet” inden başlamak üzere Fârâbî’nin “Medînetü’l-Fâzıla”sına, Kınalızâde’nin “Ahlâk-ı Âlâîsinden ve Taşköprizade’nin “Ahlâk-ı Adudiyye Şerhi”ne gelinceye kadar birçok bilim insanı bu konuyla ilgili görüşlerini eserlerinde ortaya koymuşlardır. İnsanlığın daha mükemmel bir gelecek inşa edebilmesi elde ettiği değerleri geliştirip onları muhafaza ederek yeni nesillere ulaştırmasıyla mümkün olacaktır. Bu değerler erdemli bir toplumun oluşumunda önemli görevler ifa etmekte ve o toplumun mutluluğuna katkı sağlamaktadır. Erdemli bir toplumun en önemli özelliklerinden olan değerler manzumesi üzerinde ahlâk düşünürlerinin çok önemli görüşler ortaya koydukları bilinen bir gerçektir. Taşköprîzâde Ahmet Efendi(901-1495/968/1561), “Ahlâk-ı Adudiyye Şerhi”nde erdemli bir toplumun inşasında ve devamlılığının sağlanmasında ahlâkî değerlerin önemini ve kazanılma yollarını ahlâk felsefesi değerlendirmeleriyle ortaya koymaktadır. Erdemli bir toplumu oluşturan bireylerin erdemleri edinmesi ve korumasının önemine işaret eden Taşköprîzâde, bu erdemlerin içselleştirilmesinin dört yolunun olduğunu belirtir: • Erdemli kimselerle beraber olmak, erdemsiz davranışlar sergileyenleri dost edinmemek, • Tefekkürü terk etmemek, • Dostlarını, senin kusurlarını hatırlatanlardan seçmek, • Nefsi, ona ağır gelen şeylerle eğitmek. İslâm düşüncesinde ahlâk konusunu açık bir şekilde, erdemli toplumun inşasına yol gösterici bir tarzda ele alan Taşköprîzâde aile ahlâkının, devlet ahlâkını tamamladığını belirtir ve bu husustaki görüşlerini ortaya koyar. Hikmeti iffet, şecaat ve adalet kavramları çerçevesinde aile ve devlet ahlâkını açıklarken erdemli bir toplumun özelliklerini de ortaya koymaktadır. Bu yönüyle de Töşköprîzâde’nin değerlendirmeleri bugün önemini devam ettirmektedir. Aile ahlâkının temelinin adalet ve kişilik onurunun korunması olduğunu belirten Taşköprîzâde, iffetli meslekler icrasıyla erdemli toplumun oluşumuna ve devamına katkı sağlanabileceğini ortaya koyar. Ailenin korunmasına büyük önem vererek, sevgi ve saygının bu kurumu ayakta tutan önemli ve değerli yapı taşları olduğunu belirtir. Ona göre, aile fertleri arasındaki bağların gücünü ve kuvvetini sevgi, muhabbet ve hoşgörünün sağladığı gerçeği önemli bir değer olarak görülmektedir. Toplumları doğal olanlar ve doğal olmayanlar olarak ikiye ayıran Taşköprîzâde, doğal olan toplumların kaynağının sevgi olduğunu belirtir. Böyle bir toplumda insanların arasında sevgi daim olduğu için zulme meyledenlerin olmayacağını belirtir. Doğal olmayan toplumların iki çeşidinin olduğunu vurgular. Birincisi, kaynakları iyilikler olan ve bu gibi özelliklerle oluşan toplumları “erdemli ülke” olarak isimlendiren Taşköprîzâde bu toplumların sadece iyilikleri kazanmayı ve kötülüklerden uzaklaşmayı amaçlayan insanlar tarafından oluşturulduğunu belirtir. İkincisini de “erdemli olmayan ülke” olarak tanımlarTaşköprîzâde, bu toplumun kötülüklerden oluştuğunu özellikleriyle açıklar. Taşköprîzâde’ye göre, erdemli ülke beş unsurdan oluşur. Bunları şu şekilde belirtir: • Yöneticiler, • Lisan ehli, toplumu bilgilendiren fakihler, kâtipler ve vâizler. • Tabipler ve muhasebeciler, • Mücahitler, • Ticaret, zanaat veya vergi toplama veya tarım yoluyla geçimlerini sağlayanlar. Taşköprîzâde bu beş unsuru eserinde geniş bir şekilde açıklamakta ve değerlendirmektedir. Bilhassa yöneticinin sorumlulukları ve görevleri üzerinde önemle durmaktadır. Erdemli bir toplum özlemini devamlı hisseden insanlık bu değerlendirmelerden hâlâ çok büyük istifadeler temin edebilecektir.