Değerler açısından insanın sosyal hayatı

Abstract

İnsanlık tarihi boyunca ortaya çıkan gerçek o kadar açık ve net olarak ortadadır ki, değerler sistemi her topluma has olarak varlığını sürdürmüştür. İnsanlar, yaşadıkları toplumun değerler sistemine göre hayatlarını devam ettirmişler ve her dönem bu değerler insanın dünyasını şekillendirmişlerdir. Bu bağlamda insanlık tarihi, doğru yahut yanlış olarak yapılan davranışların mutlaka değerler sistemi içerisinde yer bulduğunu ortaya koymaktadır. İlkçağ filozoflarından günümüze kadar felsefede değer kavramının etkili ve sağlam bir arka planının var olduğu açıktır. Bu anlamda değer, her türlü amaç ve hedefler, ilgi ve çıkarlar, tutkular, saygı ve saygısızlık, inanma ve inanmama, sözünde durma veya durmama, dürüst olma ya da olmama, sevgi ve nefret gibi maddi-manevi, olumlu- olumsuz her türlü benimsenen ve insan hayatında etkin olan şeyler olarak ifade edilebilmektedir. İnsan, varlığını devam ettirirken çevresini etkiler ve aynı zamanda çevresinden etkilenir. Bu yönüyle etkili bir şekilde iletişimi kullanır. Toplumu oluşturan bireyler ortaya koydukları genel kabul gören konularda birbirleriyle etkileşimi devamlı sürdürürler. Bunun neticesinde ortak paylaşımlardan bahsetmek mümkündür. Toplumun üyesi olarak insan, toplumun genel özelliklerine sahip bir küçük modeli gibidir. Bu yönüyle değerler, bireylerin ortaya koydukları davranışlarını rasyonel bir şekilde içselleştirmelerini sağlayan olgulardır. Değerler bir inanış ve kabul örneğidirler. Değerlerin olduğu her yerde inanç ve kabul olgusunun varlığından bahsetmek kaçınılmazdır. Toplumu ayakta tutan ve üyelerini birbirine bağlayan belirli değerler birikiminin varlığı kaçınılmazdır. Bu değerler birikimi kültürel değerleri ve bir medeniyetin varlığını ortaya koymaktadır. Ahlâkî değerlerle harmanlanan toplumsal değerleri belirli kategorilerde incelemek mümkündür. İlk çağ filozoflarından günümüze gelinceye kadar bu konu hep düşünen insanların gündeminde olmuş ve rasyonel bir şekilde değerlendirilmiştir. Bütün inanç sistemleri ve filozoflar tarafından değerlendirilen faziletler/erdemler hikmet, iffet, cesaret ve adalet olmak üzere dört ana başlıkta kendini göstermektedir. İslâm ahlâk filozofları da bu kavramlara İslâm ahlâkı bakışıyla değerler yüklemişler ve bu sınıflandırmayı devam ettirmişlerdir. Bu çalışmamızda, faziletler/erdemler bağlamında günümüz insanının toplumsal hayatı, değerlerle olan etkileşimi İslâm ahlak felsefesinin bakışıyla ortaya konulacaktır.