Yaşlı bireylerin ilaç kullanımı konusundaki bilgi ve davranışları ile sağlıkokuryazarlığı düzeyinin belirlenmesi

Abstract

Bu araştırma, yaşlı bireylerin ilaç kullanımı konusundaki bilgi ve davranışları ile sağlık okuryazarlığı düzeyini belirlemek amacıyla tanımlayıcı-kesitsel tipte yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini, Denizli il merkezinde bulunan Şifabul Aile Sağlığı Merkezi ve Albayrak Aile Sağlığı Merkezi’ne herhangi bir nedenle başvuran, örneklem kriterlerini taşıyan yaşlılar arasından olasılıksız yöntemle seçilen 280 kişi oluşturmuştur. Veriler, araştırmacı tarafından literatür doğrultusunda hazırlanan sosyodemografik ve sağlık durumuna ilişkin soruları içeren anket formu, ilaç kullanımına yönelik bilgi ve davranışlarını belirleme formu ve Yetişkin Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği (YSOÖ) kullanılarak toplanmıştır. Bireylerin bilişsel durumu Standardize Mini Mental Test (SMMT) ile değerlendirilmiştir. Araştırma için etik onayı, kurum izinleri ve katılımcıların onamı alınmıştır. Veriler yüz yüze görüşme tekniği ile araştırmacı tarafından toplanmış, SPSS paket programıyla analiz edilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde sayı, yüzde, ortalama, Ki- kare analizi, İki Ortalama Arasındaki Farkın Önemlilik Testi, Tek Yönlü Varyans Analizi, Mann- Whitney U Testi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; yaşlı bireylerin %5’inin doktor reçetesi dışında başkalarının önerisiyle ilaç kullandığı, %16,1’inin reçete edilen ilaçlarını kullanmadığı, %24,6’sının kullandığı ilaçlarla ilgili yan etki yaşadı belirlenmiştir. Yaşlı bireylerin %46,4’ü ilaçlarını almayı unuttuğunu, %43,2’si ilaçlarını zamanında almadığını, %3,6’sı doktorun önerdiği dozda almadığını, %20’si kendisini iyi hissettiğinde doktora sormadan ilacını bıraktığını, %23,2’si ilaca bağlı kötü hissettiğinde doktora somadan ilacını bıraktığını ifade etmiştir. Yaşlı bireylerin sağlık okuryazarlığının orta düzeyde (11,75±3,97) olduğu belirlenmiştir. Sağlık okuryazarlığı düzeyinin; ilaçların kullanım amacını, yan etkilerini bilme, prospektüs okuma sıklığını, ilaçlarını almayı unutma durumunu ve iyi hissettiğinde doktora sormadan ilacını bırakma durumunu da etkilediği görülmüştür (p<0,05). Bu sonuçlar doğrultusunda, yaşlı bireylerin özellikle ilaçlarını zamanında alma ve doktor önerisi dışında ilacını bırakma konusunda dikkatle değerlendirilmesi, ilaç kullanımı konusunda bilgi ve davranışları değiştirmek için yapılacak eğitimlerde sağlık okuryazarlık düzeyinin dikkate alınması önerilmiştir.

This cross sectional, descriptive study aimed to determination of knowledge and behavıors of older adults regarding medication use and level of health literacy. The sample of the study was composed of 280 individuals who admitted to Sifabul Family Health Center and Albayrak Family Health Center in Denizli city center for any reason and who were selected among the older adults who were eligible for sample criteria by chance. Data were collected by a questionnaire form including questions regarding sociodemographics and health status, an identification form for knowledge and behaviors regarding medication use and Adult Health Literacy Scale (AHLS). Cognitive state of the individuals was evaluated by Standardized Mini Mental Test (SMMT). Ethics approval, institutional permits and consents of the participants were taken for the implementation of the study. Data were collected by the researcher through face to face interviewing technique and analyzed by SPSS package program. Numbers, percentages, means, Chi-Square analysis, Student's t-test, One-way analysis of variance (ANOVA) and Mann-Whitney U test were used to assess data. At the end of the study, it was determined that 5% of the older adults used medications by someone else's suggestions out of doctor's prescription, 16.1% did not use their prescribed medications and 24.6% experienced side effects regarding the medications they used. It was stated by 46.4% of the elderly that they forgot taking their medications, by 43.2% that they did not take their medications on time, by 3.6% that they did not take the dose recommended by the doctor, by 20% that they gave up medications without asking doctor when they felt well and by 23.2% that they gave up medications without asking doctor when they felt bad due to the medication. It was determined that health literacy was at a moderate level (11,75±3,97) among older adults. It was also found that health literacy level affected the purpose of using medications, knowing their side effects, frequency of reading prospectus, state of forgetting taking medications and the state of giving up medication without asking doctor when feeling well (p<0,05). Based on these results, it was suggested to evaluate older adults especially about taking their medications on time and giving up their medications out of doctor's suggestion; and to consider health literacy level at future trainings in order to change their knowledge and behaviors regarding medication use.