Sabri Ülgener bağlamında Türkiye’de zihniyet dönüşümü ve iktisadi zihniyet

Abstract

Bu çalışmada Sabri Fehmi Ülgener’in düşünceleri doğrultusunda zihniyet ve iktisadi zihniyet konuları ele alınmıştır. Ülgener, çalışmalarında zihniyet ve iktisat arasındaki ilişkiyi harmanlayarak eserler kaleme alan ve bu yönüyle Türk sosyal bilimler geleneğinde önemli bir yere sahip olan bir isimdir. Ortaya koyduğu eserler ile kullandığı yöntem bakımından Türk Weberi olarak anılan Ülgener’in çalışmalarında Max Weber’in yönteminin etkilerini görebilmek mümkündür. Ülgener bu yöntemin etkisiyle Alman sosyolojisine ayrı bir yakınlık göstermiştir. Batı’daki kapitalist zihniyetin oluşumu ve bunun toplumumuzda yeterinde yer edinememesi Ülgener’in çalışmalarının temelini oluşturmaktadır. Asıl itibariyle bu problem Ülgener ve Weber’in üzerinde çalıştığı temel konuların başında yer almaktadır. Bu bağlamda bu iki düşünürün bu probleme cevap olarak geliştirdikleri din ve zihniyet konusunun etkileşimi çalışmamızın temeli niteliğindedir. Ülgener çalışmalarında tasavvufun iktisadi yapı üzerindeki olumsuz etkilerini ön plana çıkarırken, Weber ise çalışmalarında Kalvinizm’in rasyonel üretim ve kapitalist zihniyet üzerindeki tetikleyici etkisine vurgu yapmaya çalışmıştır. Bu bakımdan Ülgener toplumumuz üzerinden, rasyonel üretim tarzının oluşamamasının ve kapitalist düzene geçilememesinin önündeki en büyük engel olarak İslam dini bünyesindeki tasavvufi yapıya vurgu yapmaya çalışmıştır. Bu bakımdan Ülgener iktisadi yapıya dair çalışmalarının temeline zihniyeti yerleştirmektedir. Bundan dolayı bu çalışmamızda iktisat-zihniyet ilişkisi tarihsel dinamikler göz önünde bulundurularak, Ülgener’in düşünceleri doğrultusunda zihniyete dair tespitleri ele alınmıştır.