Türkiye’de işsizlerin işsizlik sigortası ödeneğinden yararlanamama nedenlerinin İşkur verileri üzerinden analizi

Abstract

Günümüzde işgücü piyasasında bağımlı çalışmanın yaygınlığı çalışanların tek gelir kaynağının ücret olmasına yol açmıştır. Ücret gelirinden mahrum kalınması ya da mahrum kalınma riskinin, çalışanlar, işini kaybedenler, aileler ve toplum üzerinde olumsuz etkileri olur. Gelir kaybına karşı Dünya’da kullanılan en yaygın sosyal koruma aracı işsizlik sigortasıdır. İşsizlik sigortasına sahip ülkeler ile Türkiye karşılaştırıldığında Türkiye’nin prim ödeme koşulları ve gönüllü işsizlik durumu konusunda pek çok ülkeye göre katı bir mevzuata sahip olduğu, yasal kapsama ve yararlanma oranının yeterli olmadığı anlaşılmaktadır. Çalışmada Türkiye’de işsizlik ödeneğinden yararlanamama nedenlerinin neler olduğu ve bu nedenlerin işsizlik ödeneğinden yararlanmayı ne kadar etkilediği araştırılırken İŞKUR veri tabanından elde edilen veriler ile TÜİK’in işsizlere ilişkin verileri birlikte değerlendirilmiştir. Çalışma sonucunda 2016 yılında 3,3 milyon işsizin %54,3’ünün işsizlik ödeneğine başvurmadığı; %24’ünün ödenekten yararlandığı; %8,5’inin fesih sebebinden, %7,8’inin son 3 yıl içinde en az 600 gün prim ödeme koşulundan ve %6,1’inin son 120 gün aralıksız prim ödeme koşulundan ödenekten yararlanamadığı anlaşılmıştır. Fesih sebebinden ödenekten yararlanmayan 283 bin başvurunun büyük çoğunluğunu %66,3 ile işçinin istifa etmesi ve %10,8 ile işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeniyle işveren tarafından iş ilişkisinin sona erdirilmesi oluşturmaktadır. 2016 yılında yapılan işsizlik ödeneği başvuruları içinde diğer nedenler hariç tutulduğunda son 3 yılda en az 600 gün prim ödeme koşulunun 200 gün azaltılması halinde yararlanma oranı 1,9; son 120 gün aralıksız prim ödeme koşulunun kaldırılması halinde de 1 puan artacaktır. Ayrıca, yararlanma oranı üzerinde işgücü piyasası yapısının (özellikle kayıt dışı istihdamın) ve ihbar ve kıdem tazminatlarının olumsuz etkileri de bulunmaktadır.

As a result of the dependent work in labor markets, the only source of income for the employees has been the wage. Deprivation or risk of deprivation of this source of income has negative consequences for employees, job losers, their families and society. Unemployment insurance is the most common social protection tool against loss of income in the world. When the countries with unemployment insurance are compared with Turkey, it is understood that Turkey has a strict legislation on the status of voluntary unemployment and premium payment conditions; the rate of legal coverage and utilization of the unemployment benefit is not sufficient. In the study, while analysing the causes for not being entitled to unemployment benefit and the effects of these causes on the utilization of the unemployment benefit, the data obtained from the İŞKUR database and the data related to the unemployed from TURKSTAT were examined together. As a result of the analysis, it was understood that 54.3% of 3.3 million unemployed did not apply for unemployment benefit; 24% were entitled to benefit; while 8.5% of them due to termination, 7.8% of them due to the criteria for paying the premium for at least 600 days in the last 3 years and 6.1% of them for the criteria of paying the premium for the last 120 days, have not been entitled to benefit. The vast majority of 283 thousand applications that can not be entitled to benefit due to termination, consists of the resignation of the worker by 66.3% and termination of the job contract by the employer due to the worker's behaviour contrary to the moral and goodwill rules by 10.8%. In the context of the applications for unemployment benefits in 2016, while excluding the other reasons, a reduction by 200 days in the criteria for paying 600 days in 3 years would result in an increase of 1.9 %, abandoning the criteria for having to pay premiums for the last 120 days without interruptions, would result in an increase of 1 % in utilization rates. Moreover, there are negative effects of labour market structure (especially informal employment) and severance and notice payments on the utilization rates.