Dolar ve euro döviz kurlarının karakteristik özelliklerinin çözümlenmesi

Abstract

Döviz kurları ülkelerin rekabet gücünün başlıca göstergelerinden biridir. Döviz kurlarında meydana gelen beklenmeyen değişiklikler, ekonomik istikrarı olumsuz yönde etkilemektedir. Serilerin sahip olduğu yapısal kırılma, kaotik yapı, balon-çöküş etkileri ve stokastik oynaklık gibi özellikler doğru tespit edilemediğinde, yapılan çalışmalar yanıltıcı sonuç verebilmektedir. Yapısal kırılmalar dikkate almadığında yapılan birim kök testleri gerçekte durağan olan serilerin durağan olmadığı sonucunu verebilmektedir. Benzer şekilde, seriler kaotik özelliklere sahipse, geleneksel yöntemler yanıltıcı sonuçlar vermektedir. Çünkü kaotik sistemler; doğrusal değildir, başlangıç koşullarına karşı hassastır. Serinin karakteristiğini ortaya koyan bir diğer özellik ise, finansal balon ve çöküşlerdir. Finans piyasasında doğal biçimde ortaya çıkan ve finansal varlıkların sanal değeri ile gerçek değeri arasında oluşan sürekli ve sistematik fiyat farklılıklarına finansal balon denilmektedir. 1990’lı yıllardan önceki yaygın görüşe göre, finansal balonlar genellikle patladıkları zaman fark edilirlerdi ve tahmin edilemezlerdi. Bu nedenle serilerdeki balon-çöküş etkilerinin tespit edilmesi serilerin öngörülebilirliği açısından önem taşımaktadır. Serilerin öngörülebilirliği için önemli bir diğer konu da, serinin kalıcı ve öngörülebilir oynaklığa sahip olup olmamasıdır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de Dolar/TL ve Euro/TL döviz kurlarının tarihsel gelişimini inceleyerek bu serilerin karakteristik özelliklerini ve sahip oldukları dinamikleri ortaya çıkarmaktır. Çoklu yapısal kırılmalara sahip serilerin durağanlığını inceleyebilmek için Carrion-i-Silvestre (2009) tarafından geliştirilen birim kök testi kullanılmaktadır. Kaotik yapının incelenmesinde ilk adım olan faz uzay boyutunun tespit edilmesinde Kennel, Brown, & Abarbanel (1992) tarafından önerilen yanlış en yakın komşular yöntemi oldukça sık kullanılmaktadır. Stokastik oynaklık ise Taylor (1982) tarafından oynaklığın parametreye veya durum-uzay modellerine dayalı gözlenemeyen veya gizil (latent) bileşenin bir fonksiyonu olmasına izin veren model yapısıyla ortaya atılmıştır. Logaritmik periyodik güç yasası (log-periodic power law-LPPL)modelleri ilk olarak sistemin kritik noktaya ne zaman geleceğini belirlemek amacıyla manyetizma ve sismoloji gibi alanlarda kullanılmıştır. Sornette tarafından, 1987 yılının ekim ayında meydana gelen çöküşün kritik noktaların araştırılması amacıyla ilk olarak ekonomi alanında kullanılmıştır. Tranian (2012), Johansen (2013), Johansen ve Sornette (2001) ekonomi alanındaki diğer çalışmalardır. Bu çalışmada, döviz kurlarında yapısal kırılma, kaotik davranışlar, balon-çöküş etkileri ve stokastik oynaklığın var olup olmadığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Analizde, yapısal kırılmalı birim kök testlerinden Carrion-i-Silvestre testi, log-normal stokastik oynaklık modeli ve LPPLmodeli kullanılmıştır. 02/01/2001-09/10/2018 tarihleri için Dolar/TL ve Euro/TL döviz kurlarına ait veri seti TCMB’nin elektronik veri dağıtım sistemi (EVDS) kullanılarak temin edilmiştir. Dolar/TL ve Euro/TL döviz kurlarının çözümlenmesinde serilerin yapısal kırılma durumları, serilerdeki kaotik davranışlar, balon-çöküş etkileri ve stokastik oynaklık incelenmektedir. Dolar ve Euro döviz kurlarının çoklu kırılmaya ve stokastik oynaklığa sahip olduğu, serilerde kaotik davranışların bulunduğu ancak balon-çöküş etkilerinin mevcut olmadığı tespit edilmiştir.Dolar ve Euro döviz kurlarında çoklu yapısal kırılmaların mevcut olduğu ve serilerin kalıcı ve öngörülemez stokastik oynaklığa sahip olduğu bulunmuştur. Ayrıca, serilerin doğrusal olmayan dinamikler içerdiği, uzun bellekli olduğu ve kaotik özellikler taşıdığı bulgusu elde edilmiştir.