Erken Cumhuriyet Dönemi kamu yapılarına Denizli’den iki örnek: Baklan ve Güney hükümet konakları

Abstract

19. yy’a gelinceye kadar Osmanlı Devleti yönetim merkezlerinde yönetim işleri için tahsis edilmiş kamu binaları görülmemektedir. Yerel yönetimlerin başına atanan valiler genelde kendileri için ayrılan veya kiralanan konaklarda ikamet etmişlerdir. 19. yy’a gelindiğinde bu durumun değiştiği görülmektedir. Tanzimat Fermanı’nın (1839) ilanı ile kamu yapılarına özel bir önem verilmiştir. Bu uygulamalar, Erken Cumhuriyet dönemini kapsayacak şekilde uzun bir sürece yayılmıştır. Tanzimat ile birlikte, hükümet konakları, devletin temsil edildiği yönetim merkezlerine dönüşmüştür. İçinde vatandaş ile devletin ilişkilerini düzenleyen adliye, zaptiye, polis, bayındırlık, maarif, ticaret ve ziraat işlerine bakan birimler yer almaktadır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında, ihtiyaca göre hükümet konaklarının zaman zaman genişletilerek kullanılmaya devam edildiği görülmektedir. Osmanlı Devleti’nin son yıllarında Ziya Gökalp’in Türkçülük anlayışının Türk sanatına, özellikle de mimarlığına tesirlerine tanık oluruz. Millî olma, mimarlığa hem biçimsel hem de duygusal olarak yansımıştır. Türk mimarisindeki Batı etkisine bir tepki olarak ortaya çıkan bu anlayış, II. Meşrutiyet’in İlanı (1908) ile daha da güçlenmiştir. I. Ulusal Mimarlık Dönemi olarak adlandırılan bu dönem, mimarimizdeki yabancı etkilerini arındırma çabaları, yalınlaştırma ve özgün mimari denemeleri ile geçmiştir. 1920-30 yılları arasında I. Ulusal Mimarlık Üslubu yapı mimarisine egemendir. 1930-40 yılları arasında ise millî üslubun etkileri yavaşlamakla birlikte kamu yapıları üzerinde merkeziyetçi ve tutucu uygulamalar devam etmiştir. 1934’ten itibaren özellikle kazalar ve bazı şehir merkezlerinde yeni hükümet konakları yapılmaya başlar. 1934-1938 yıllarında hızla inşa edilen hükümet konakları, Urfa, Isparta, Manisa, İzmir, Bursa, Çanakkale, Denizli, Isparta, Kars, Kocaeli, Sinop ve Van gibi kentlerde yoğunlaşır. Bu dönemin kırsaldaki iki uygulamasına, Denizli’nin Güney ve Baklan ilçelerinde karşılaşmaktayız. 1934 sonrası mimari yaklaşımın özgün örnekleri olan bu iki ilçe hükümet konağı, sanat tarihi disiplini açısından irdelenecektir.

Until the 19th century, there were no public buildings allocated for administrative affairs in the administrative centers of the Ottoman State. The governors appointed to the local governments usually resided in the houses reserved or rented for them. It is seen that this situation changed in the 19th century. Special attention has been given to public constructions with the Rescript of Gulhane (1839). These practices have extended to a long period, including the Early Republican period. Together with the Tanzimat, governmental mansions have become administrative centers where the state is represented. There are units that deal with citizenship and state relations, including courts, detention centers, police, public works, education, trade and agricultural affairs. In the first years of the Republic, it seems that the government mansions have been expanded and used from time to time according to need. We witness the influence of Ziya Gökalp's understanding of Turkism on Turkish art, especially on its architecture, in the last years of the Ottoman State. Being national, reflected architecture both formally and emotionally. This understanding emerged as a reaction to the Western influence on Turkish architecture and it was further strengthened by the Declaration of Constitution II (1908). This period, called the First National Architecture Period, has been through efforts to cleanse foreign influences in our architecture, simplification and original architectural experiments. Between 1920 and 1930, the First National Architecture Style dominated the architecture. Between 1930 and 1940, the effects of national style slowed down and centralized and conservative practices continued on the public buildings. Starting in 1934, new government mansions are being built, especially in boroughs and in some city centers. Government mansions that were built rapidly in 1934-1938 are concentrated in Urfa, Isparta, Manisa, İzmir, Bursa, Canakkale, Denizli Isparta, Kars, Kocaeli, Sinop and Van. We are encountering two applications of this period in rural areas in the Southern and Baklan Provinces of Denizli. These two districts that are the genuine examples of the post-1934 architectural approach, will be examined in terms of the discipline of art history.