Görünme, görme, gösterme: Hayy b. Yakzân çerçevesinde islam eğitim düşüncesine dair çeşitli mülahazalar

Abstract

Modern birey; yaşam felsefesini, gün geçtikçe, “görünme” üzerinde temellendirmektedir. Dünyayla ilişkisini “görünme” üzerine kurmak, bir anlamda, bireyin kendi kendisini nesne haline getirmesine sebep olmaktadır. Bu durum da onun önce kendi benliğine ardından da çevresine karşı yabancılaşmasına neden olmaktadır. Oysa modern eğitim programları, öğretim etkinlikleri içindeki öğrenci merkezli yaklaşımlarıyla, bireyin günlük hayatın içinde aktif olmasını beklemektedirler. Fakat bu aktifliğin sonucunda elde edilen kazanımların ne işe yarayacağı sorusuna yeterli cevabı verememektedirler. Yani öğretim süreçleri içinde aktif olarak yetişen ve başarılı olan öğrencilerin hayat felsefeleri nasıl olmalıdır? Başkalarından daha başarılı, daha fazla kazanan ve bu sebeple daha fazla “görünür” hale gelen bireyler haline geldikçe kendilerini gerçekleştirmiş sayılırlar mı? Bu soruların cevabı, kuşkusuz, modern -hatta postmodern- bireyin davranışlarına temel oluşturan değer dizgesiyle oldukça yakından ilgilidir. Biz, bu bildiride, modern bireyin davranış tarzına şekil veren değer dizgesinin “görünme” değil, önce “görme”, ardından da “gösterme” düşüncesi çerçevesinde şekillenmesi gerektiğini, İslam düşüncesinin önemli isimlerinden İbn Tufeyl’in “Hayy bin Yakzan” isimli eseri çerçevesinde tartışmayı amaçlıyoruz. Çünkü “görünme” ne kadar bireyi nesne haline getirmekteyse, “görme” de onu tekrardan ilahi teklife muhatap halife haline getirmektedir. Derrida’nın ifadesiyle “görünme” kibir ile ilgiliyken, “görme” insanın kul olmasıyla, Kuran’daki ifadelerden ilhamla, şahit olmasıyla ilgilidir. Dolayısıyla, günümüzde yeniden teşekkül edecek bir İslam eğitim düşüncesinden bahsetmenin yolu, dünya ile olan ilişkilerini “görünme” değil “görme” üzerine kuran bireyler yetiştirmekten geçmektedir. Ancak gerçekten gören bireyler “gösterme” yeteneğine sahip olurlar. Tebliğdeki “gösterme” kavramıyla ifade edilen anlam eğitimcilerin halini imlemektedir. Gerçek bir eğitim için öğretmenin konuları sadece bilmesi değil aynı zamanda anlaması da lazımdır. Anlamak ise “görünme” amacıyla kazanılmış bilgiyle değil, “görme” gayesiyle edinilmiş bilgi vesilesiyle mümkündür. İşte “görme” ve “gösterme” kavramları anlamayı da içine alarak yeni bir eğitim felsefesinin ipuçlarını oluşturmaktadır. Çalışmada, bütün bu değerlendirmeler, “Hayy bin Yakzan”ın geçirmiş olduğu dönüşüm çerçevesinde ele alınarak günümüz İslam eğitim düşüncesinin, kendisini, modern eğitim paradigmalarından hangi noktalarda ayırması gerektiği tartışılacaktır. Çünkü, “Hayy bin Yakzan”, küçük bir çocuğun dünya ile olan ilişkisini “görme” üzerine kurduğunda nasıl gelişeceğini göstermesi açısından oldukça önemlidir.