Bayezîd-i bistamî'nin muhabbetullah anlayışı

Abstract

Hicrî III. ve IV. yüzyıllar, tasavvuf tarihi açısından, önemli gelişmelerin kaydedildiği bir dönemdir. Bu dönemde büyük sûfîler yetişmiş ve tasavvufun nazarî yönü oluşmaya başlamıştır. İlk tasavvuf tarikatları diyebileceğimiz, başlıca on bir tarikatın kuruluşu da bu süreçte gerçekleşmiştir. Bâyezîd-i Bistâmî, hicrî III. asra damgasını vurmuş sûfîlerden birisi; ilk dönem tarikatlarından Tayfûriyye'nin de kurucusudur. Tayfûriyye, sekr esasını prensip edinmiş, tasavvufî bir nizamdır. Sekr ise Allah aşkından dolayı ortaya çıkan kendinden geçme halidir. Ancak sekr, coşkunun yoğunluğundan kaynaklanan geçici bir durumdur. Dolayısıyla muhabbetullahın, sekrden başka tezahürleri de mevcuttur. Örneğin fenâ, tevhit, ma'rifet, ve müşâhede gibi kavramlar, Bâyezîd'in tasavvufî söylemlerinde, sekr dışında yer eden kavramlardandır. Ancak bunlar da Allah aşkı ile direkt yahut dolaylı olarak ilgili olduğundan, Bâyezîd'in tasavvufî anlayışının, büyük ölçüde aşk üzerine kurulu olduğunu söylemek, abartılı olmaz. Onun tasavvufla ilgili söz ve fiillerinden pek çoğu da bu itici güç tarafından desteklenir. Örneğin o, Allah aşkının bir tezahürü olarak şer'î konularda çok titiz davranmış; Allah'ın emir ve yasaklarına riayeti kendine temel prensip ettiğinden -halkın bir velide belki de en çok görmek istediği- kerametlere dahi itibar etmemiştir. Bununla da yetinmeyen Bâyezîd, hayat tarzı olarak zühdü tercih etmiş; buna rağmen yaptıklarını daima azımsamış bir sûfîdir. Bu makalede, Bâyezîd-i Bistâmî'nin tasavvufî anlayışında Allah sevgisi ve bu sevginin onun hayatındaki tezahürleri ele alınacaktır.