Bazı soğan (allium cepa l.) ve şalot (a. Cepa var. Aggregatum) genotiplerinde haploid bitki üretim potansiyelinin araştırılması

Abstract

Soğan (A. cepa L.) ve şalot (A. cepa var. aggregatum) ekonomik olarak önemli sebzelerdir. Yakın akraba olan soğan ve şalot diploid (2n=2x=16) sayıda kromozomlara ve büyük genoma (~32 pg DNA/hücre) sahiptir. Yeni soğan ve şalot çeşitlerinin ıslahı uzun ve zordur. Soğan ve şalotta ginogenesis temelli haploidizasyon tekniği ile haploidlerin üretilmesi mümkündür. Haploidlerden kendiliğinden veya uyartılmış kromozom katlaması ile katlanmış haploidlerin elde edilmesi ile tamamen homozigot bitkiler elde edilebilir. Bu tez projesinde Türkiye’ye adapte olmuş dokuz soğan ve üç şalot genotipinin ginogenesis uyartımına gösterdikleri cevaplar araştırılmıştır. Çalışmada bir soğan genotipi dışında tüm soğan ve şalot genotiplerinden ginogenesis cevabı elde edilmiştir. Soğan genotiplerinin uyartım kültürlerinde gösterdikleri cevaplar % 0 ile % 2 arasında değişmiştir. Şalot genotiplerinin cevapları ise % 0,07 ile % 1,1 arasında gerçekleşmiştir. Elde edilen ginogenik soğan ve şalot bitkilerinin yaklaşık yarısının haploid sayıda kromozoma sahip oldukları bulunmuştur. Bitkilerin % 25’inin diploid olduğu tespit edilmiştir. Bir ginogenik soğan bitkisinin tetraploid olduğu bulunmuştur. Geri kalan bitkilerin ise miksoploid oldukları bulunmuştur. Dış ortama aktarılan ginogenik bitkilerin bir kısmı hayatta kalarak büyümüşlerdir. Ginogenik bitkiler genellikle donör bitkilere benzerlik göstermişlerdir. Elde edilen bulgular Türkiyede yetiştirilen soğan ve şalot genotiplerinin ginogenesis uyartımına düşük ve orta seviyede cevap verdiklerini göstermiştir. Bu bulgular haploidizasyon tekniğinin yeni Türk soğan ve şalot çeşitlerinin ıslahında kullanılabileceğini göstermektedir.

Onion (A. cepa L.) ve shallot (A. cepa var. aggregatum) are economically important vegetables. These close relatives have diploid (2n=2x=16) number of chromosomes and a large genom (~32 pg DNA/cell). Development of new onion and shallot cultivars is a long and difficult process. It is possbile to produce haploid plants from onion and shallot via gynogenesis-based haploidization technique. Conversion of haploids to doubled haploids via spontaneous or induced chromosom doubling allows production of completely homozygous plants. In this thesis project, responses of nine onion and three shallot genotypes to gynogenesis induction were studied. In this study, except for one onion genotype, gynogenesis response was obtained from all onion and shallot genotypes. Responses of onion genotypes to gynogenesis induction varied between 0% and 2%. In shallot, responses of genotypes varied between 0,07 % and 1,1 %. It was found that about half of the gynogenic onion and shallot plants had haploid number of chromosomes. Twentyfive percent of the plants were determined to be diploids. One gynogenic onion plant was a tetraploid. The remaning plants were mixoploids. Some of the gynogenic plants transferred to in vivo survived and grew up. In general, gynogenic plants showed similarity to their donor plants. The findings obtained showed that onion and shallot genotypes grown in Turkey show low to medium responses to gynogenesis induction. These findings confirm that haploidization technique can be used in the improvement of new Turkish onion and shallot varieties.