Kızılçam (pinus brutia ten.)’da yüksekliğe bağlı terpen profillerinin varyasyonu

Abstract

Kızılçam (Pinus brutia) ekonomik olarak değerli bir türdür ve dünyada en geniş yayılışı Türkiye’dedir. Türkiye’de bulunan iğne yapraklı orman ağaçları içinde en fazla yayılışa sahip tür %18 oranı ile P. brutia’dır. Yerel gereksinim olarak özellikle ambalaj sanayinde çok kullanılır. Ülkemizde reçine üretiminde kullanımı mevcuttur. Kızılçam, birçok biyotik ve abiyotik strese karşı dayanıklılığını artıran alkaloidler, glikozitler, oksalatlar, fitotoksinler, reçineli bileşikler, tanenler, uçucu yağlar ve organik toksik maddeler içerir. Çamların reçinesi olarak da adlandırılan terpentin, çok akışkan ve keskin kokulu bir maddedir. Ağacın dokuları içerisinde bulunan bu terpenoid bileşiklerinin miktarı genetik olarak kontrol edilmektedir. Fakat bu genetik kontrolün etkinliği; sıcaklık artışı, ışık miktarı, kuraklık, hava kirliliği, herbivor baskısı gibi biyotik ve/veya abiyotik faktörlerden çok çabuk etkilenip değişebilmektedir. Bu çalışma Antalya ili Tahtalı dağında 0-400-800-1200 metrelik, dört farklı rakımda gerçekleştirilmiştir. Her rakım için 20 ağaç olmak üzere toplam 80 ağaçtan yeterli sayıda ibre örnekleri toplanmıştır ve bu örneklerin terpen analizleri yapılmıştır. Belirlenen bileşiklerin yükseltiye bağlı değişimleri gözlenmiş ve yükseltiye bağlı varyasyonları ortaya çıkarılmıştır. Sonuçlara göre 24 bileşik tespit edilmiş ve bunların 14’ünün monoterpen, 10’unun seskiterpen olduğu belirlenmiştir. Çalışmamızda, 3-carene (P=0,001), trans-?-ocimene (P<0,001), linalyl acetate (P=0,026), bornyl acetate (P=0,040) monoterpenleri ile caryophyllene oxide (P=0,010) seskiterpeni konsantrasyonlarında yükseltiye bağlı olarak istatistiksel anlamda fark gözlemlenmiştir.

Pinus brutia is an economically valuable species in the world and it is most widely distributed in Turkey. Among the coniferous forest trees of Turkey, P. brutia is the most common species with a rate of 18 %. It is especially used in the packaging industry as a local need. It is also available in resin production in Turkey. Pinus brutia contains alkaloids, glycosides, oxalates, phytotoxins, resinous compounds, tannins, volatile oils and organic toxicants that increase the resistance to many biotic and abiotic stresses. The amount of terpenoid compounds found in the tissues of the tree is genetically controlled. However, the effectiveness of this genetic control can be affected and changed very quickly by biotic and/or abiotic factors such as temperature increase, light amount, drought, air pollution, herbivore pressure. This study was carried out at four different altitudes of 0-400-800-1200 meters in Tahtali Mountain in Antalya. A sufficient number of pine needle samples were collected from 80 trees, 20 trees for each altitude, and terpene analyzes of these samples were performed. Altitudinal variations of the identified compounds were observed and altitudinal variations were revealed. According to the results, 24 compounds were identified and 14 of them were monoterpenes and 10 of them were sesquiterpenes. In our study, statistically significant difference was observed in 3-carene (P = 0.001), trans-?-ocimene (P <0.001), linalyl acetate (P = 0.026), bornyl acetate (P = 0.040) monoterpenes and caryophyllene oxide (P = 0.010) sesquiterpene concentrations due to elevation differences.