Çok kriterli karar verme yöntemleriyle çiğ sütlerin kalitelerine göre kategorize edilmesi

Abstract

İnsan beslenmesinde çok önemli bir yere sahip olan süt, temel gıda maddeleri arasında yer alır. Ülke ekonomisine büyük katkı sağlayan süt, hijyenik koşullarda üretilmediği, depolanmadığı, toplanmadığı ve işlenmediği durumlarda zararlı etkiler barındırmaktadır. Aynı zamanda, sütün üretimden son tüketime kadarki süreçlerin uygun koşullarda yerine getirilememesi, süt kalitesini de olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle, süt kalitesinin sağlanabilmesi, işleme teknolojisinin kalitesini tamamen etkilemektedir. Buradan yola çıkıldığında, farklı tiplerdeki sütlerin kalite kriterlerinin belirlenmesi ve buna göre kategorize edilmesi; sütün değerlendirilebilmesi, işleme teknolojisinde mal kabulünün sağlanması, taşıma sistemlerinin en doğru şekilde yapılabilmesi gibi pek çok açıdan büyük önem taşımaktadır. Sütün kalitesinin en doğru kriterler ve bu kriterlerin en doğru kombinasyonu ile birleştirilmesi sonucunda, sütleri belli kalitelere ayırmak oldukça önemlidir. Süt kalitesine etki eden kriterler üzerine çalışmalar yoğun şekilde yapılmış olmasına karşın, bu kriterlerin bazılarının bir araya getirilerek sütler belli kategori başlıkları altında sınıflandırılmamıştır. Bu tez çalışmasında, sütün kalite kriterlerine göre kategorize edilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda, sütün kalite kriterleri detaylı şekilde incelenmiş, süt kalitesine doğrudan etki eden 10 ayrı kalite kriteri belirlenmiştir. Sektör çalışanlarından, anketten, akademisyenlerden gelen veriler sayesinde, kalite kriterlerinin limit değerleri belirlenmiştir. Bu kriterler temel alınarak, farklı tür ve farklı yerlerdeki sütlerden alınan numunelerle saha analizleri yapılmış ve çıkan sonuçlar karşılaştırılmıştır. Çıkan sonuçlara göre, sütün kalite sınıflandırması için gerekli olan kriterler, çok kriterli karar verme yöntemleri ile kategorize edilmiştir. Bunun için öncelikle AHP kullanılmış, ardından VIKOR yönteminin geliştirilmesi sonucu elde edilmiş olan VIKORSORT yöntemi ile süt sınıflandırması yapılmıştır Yapılan çalışmalar sonucunda, ulaşılan sonuçlarla birlikte, sütler, kalite sıralamasında en iyi kaliteden daha düşük kaliteliye doğru olacak şekilde “A, B, C ve D” şeklinde sınıflandırılmıştır. Yapılan sınıflandırmada görülmüştür ki, her kategori başlığı altındaki süt sınıfı, son ürüne işlenebilecek sütlerin seçimi açısından önem taşımaktadır.

Milk, which has a very important place in human nutrition, is among the basic foodstuffs. Milk, which contributes greatly to the national economy, has harmful effects when it is not produced, stored, collected and processed under hygienic conditions. At the same time, if all the processes that milk goes through from production to final consumption cannot be carried out under favorable conditions, milk quality also affects negatively. Therefore, the milk quality provided completely affects the quality of the processing technology. From this point of view, determining and categorizing the quality criteria of different types of milk, is of great importance both in terms of the evaluation of milk, in terms of acceptance of goods in processing technology and milk collection system performance. Determining the criteria that are effective in the determination of milk quality and determining the weights of these criteria are very important for separating milk into certain qualities. Although the studies on the criteria affecting the milk quality have been done extensively in the literature, the study of combining these criteria according to their importance levels and classifying the milk under certain category titles has not been conducted yet. In this thesis work, up to quality criterias, classifying of milk is aimed. In this contex, milk quality criterias were analyzed detaily and 10 different quality criterias, which affect to milk quality directly, were determined. Quality criterias’ limit values were determined through datas which comes from akademics, survey and sector workers. Base on these criterias, field analyses were done on samples which are different types and taken from different places; then, results were compared. Up to these results, criterias (for quality classifying of milk) were categorized by using multi – criteria decision making methods. For this target, firstly AHP was used, then milk classifying was done by using VIKORSORT method which was gained after improving VIKOR method. Result of all these works, milk types are classified as “A, B, C and D”, from the best quality to less quality. In this classifying, it was seen that milk classes, which were under each category headlines, have importance to select milk that applying to the last product.