XVII. yüzyıl ortalarında Osmanlı İlmiyye Kanunnameleri ve mülazemet sistemi

Abstract

XVII. yüzyılın ortalarında Osmanlı İlmiyye mesleğine girişte mülâzemet sistemi ve ilmiyye kanûnnâmelerinin konu edildiği bu çalışmanın amacı, yüzyılın ortalarında ortaya çıkan ilmiyye kanûnnâmelerini anlamak, mülâzemet sistemi üzerindeki etkilerini tespit etmek ve XVI. yüzyıla göre mülâzemet yollarının, mülâzımların sosyal tabanının ne gibi değişiklikler geçirdiğini ortaya koymaktır. Bunun için ilmiyye teşkilatına dair önemli bilgiler aktaran kadıasker rûznâmçeleri ana kaynak olarak seçilmiştir. Tez, giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde konu takdim edilerek gerekli tanımlamalar yapılmış, literatür eleştirisi ve değerlendirmeden sonra tez de kullanılacak kaynaklar tanıtılmıştır. Birinci bölümde mülâzemet sisteminin ortaya çıkışı ile XVI. yüzyılda klasik karakterini kazanması değerlendirilmiştir. Devamında ise XVI. yüzyılda ortaya koyulan ilmiyye kanûnnâmeleri hakkında bilgiler verilerek mülâzemet sistemi ile ilişkileri incelenmiştir. İkinci bölümde, XVII. yüzyılda mülâzemet sisteminin içerisinde bulunduğu durum mülâzemet defterlerinden tespit edilen veriler neticesinde ortaya koyulmuş ve mülâzemet yollarının tanıtımı yapılarak meydana gelen süreklilik ve değişimler incelenmiştir. Üçüncü bölümde, XVII. yüzyıl ortalarında çıkarılan ilmiyye kanûnnâmeleri incelenmiş ve tespit edilen defterler arasında karşılaştırmalar yapılarak etkileri gözlemlenmiştir. Dördüncü bölümde ise, mülâzımların sosyal tabanlarına dair veriler sunularak XVI. yüzyılla karşılaştırmalarda bulunulmuştur.

The aim of this study which treats mülâzemet system and ilmiyye law codes entry into the Ottoman ilmiyye profession is to understand ilmiyye law codes, which emerged in the middle of the century, identify their effects on the mülâzemet system and present what sort of transformation the paths of mülâzemet with regard to 16th century and the social base of novices (mülâzım) underwent. For this purpose, the day registers (rûznâmçe) of kadıasker, which convey important information regarding ilmiyye organization, were selected as the main sources of this study. The thesis consists of an introduction and four parts. In the introduction, the subject was presented, necessary definitions were made, the sources were introduced after a literature critique and review. In the first part, the emergence of the mülâzemet system as well as gaining its classical character in the 16th century was evaluated. Besides, information was given regarding ilmiyye law codes issued in the 16th century and their connection with mülâzemet system examined. In the second part, the current state of the mülâzemet system in the 17th century was presented as a result of the data identified from the mülâzemet registers, the paths of mülâzemet was introduced and the occurred continuities and changes were examined. In the third part, the ilmiyye law codes issued in the 17th century was examined and the effects were determined by making comparisons between the identified registers. In the fourth part, data on the social bases of novices (mülâzım) were presented and comparisons were made with the 16th century.