Eski Türkçede aldatma kavramı -yeni Uygur Türkçesi ile karşılaştırılmalı

Abstract

Çalışmamızın temeli Eski Türkçe ve Yeni Uygur Türkçesi dönemindeki aldatma kavramı ve bu kavram etrafındaki söz varlığının ortaya konması ve sınıflandırılması üzerinedir. Çalışmamızda Türk düşünce dünyasında aldatma, hile kavram alanının nasıl şekillendiği ve hangi söz ve sözcük gruplarıyla ifade edildiği ortaya konmaya çalışılmıştır. Aldatma sözcüğü bizi bir zekâ ürünü olan hileye, zekâ doğrultusunda planlanmış canlıları kandırmak için kullanılan tuzak, pusu, oyun, dolap, düzen sözcüğüne, ağızdan çıkan söz yoluyla kandırmak için kullanılan yalan, iftira, büyü, sihir, tılsım sözcüklerine, bilgiyi çalıp yönlendirmeler yaparak karşısındakini aldatan kişiler için kullanılan casus sözcüğüne, faydalı bir iş için ya da karşısındakini mağlup edip aldatmak için büyü yapan büyücü ya da sihirbazlar için kullanılan büyücü, üfürükçü sözcüklerine yönlendirmiştir. Çalışmamızın giriş bölümünde söz varlığı, eş anlamlılık, yakın anlamlılık ve çalışma alanımız hakkında genel bir bilgi verilmiştir. Çalışmamızın inceleme bölümünün ilk kısmında Köktürk, Eski Uygur ve Karahanlı Türkçesindeki aldatma kavramının içinde değerlendirilebilecek bütün söz varlığı ortaya konmaya çalışılmış, ikinci kısmında ise Yeni Uygur Türkçesindeki bu kavramı içine alan söz varlığı ile karşılaştırılmış ve bir bütün halinde sınıflandırma çalışması yapılmıştır. Tezimizin değerlendirme ve sonuç bölümünde taranan eserlerdeki söz varlığına ait bulgular üzerinde değerlendirmelerde bulunulmuştur. Son bölümde ise tablolaştırılmış dizin üzerinde tüm dönemlerdeki benzer ve ortak olmayan sözcükler karşılaştırmalı olarak verilmiştir.

The basis of our study is on the concept of deception in the Old Turkish and New Uighur Turkish periods, and to reveal and classify the vocabulary around this concept. In our study, it has been tried to reveal how the conceptual field of cheat and deception is shaped in Turkish thought world and which word and word groups are expressed. Word of deception has led us to cheat, the product of intelligence, to the word trap, ambush, play, order used to fool creatures planned in accordance with intelligence, to the words lie, slander, magic, talisman, which are used to deceive us by word of mouth, to the word spy, which is used for people who deceive others by stealing information and guiding, to the words of sorcerer and blowman who cast a spell for a useful work or to defeat and deceive the others. In the introduction part of our study, general information about vocabulary, synonym, close significance and our field of study is given. In the first part of the review section of our study, all vocabulary existence that can be evaluated in the concept of deception in Köktürk, Old Uyghur and Karahanlı Turkish tried to be revealed, in the second part, this vocabulary is compared with vocabulary that includes this concept in New Uighur Turkish and a classification study has been made as a whole. In the evaluation and conclusion section of our thesis, evaluations were made on the findings of the vocabulary in the works scanned. In the last section, similar and non-common words in all periods are given comparatively on the tabulated index.