Altı temel fiilin tarihi Türk lehçelerindeki istemsel durumu

Abstract

Türkiye Türkçesinde istem kavramına fiil-tamlayıcı ilişkisi bakımından değinilmiştir. Bununla birlikte Türkçede fiil-tamlayıcı ilişkisi çok yönlü olarak değerlendirilebilecek ve farklı pencerelerden bakılması gereken tereddütlü bir konu olarak görülmüştür. Bu yüksek lisans tezi fiillerin istem bilgisinin ortaya konulması, fiillerin tamlayıcılarıyla olan çeşitli ilişkilerinin belirlenmesine ve konuyla ilgili yeni bakış açılarının getirilmesine olanak sağlayabilir. Bu bağlamda bu çalışmamızda bütün diller için değişme hızı çok düşük olan temel sözcüklerden eşit-, iç-, kör-, uyu-, yat- ve ye- fiillerinin tarihi Türk lehçelerinden Karahanlı, Harezm ve Kıpçak Türkçesindeki durumuna bakılacaktır. Söz dizimsel açıdan isteminde büyük bir değişiklik beklenmeyen bu fiillerin anlamsal değişiklikle birlikte nasıl bir söz dizimsel ve mantıksal istem değişikliğine uğrayacağı araştırılmıştır. Kutadgu Bilig, DLT, Atabetü’l Hakayık, Nehcü’l-Feradis ve Gülistan adlı eserlerde yukarıda bahsedilen fiillerin geçtiği örnekler bir corpus (bütünce) çerçevesinde çözümlenmiştir. Bu tezde temel fiillerin geniş ölçekli karşılaştırmalı tablolarla istemsel değerlendirmesi yapılmıştır.

The concept of valens in Turkısh has been mentioned in terms of verb-complement relationship. However, the verb-complement relationship in Turkish has been seen as a hesitant subject that can be evaluated in many ways and should be viewed from different windows This master's thesis can enable to reveal valence knowledge of verbs, to determine the various relationships of verbs with complementers and to bring new perspectives on the subject. In this context, in this study, the condition of from basic words (that the rate of change is very low in all world languages) hearing, drinking, seeing, sleeping, sleeping and eating verbs will be examined in historical Turkish dialects (Karahanli, Harezm and Kipchak Turkish). It has been investigated how these verbs will change the syntactic and logical demands together with the semantic changes, which are not expected to have a great change in syntactic terms. In Kutadgu Bilig, DLT, Atabetü'l Hakayık, Nehcü'l-Feradis and Gülistan, examples of the above mentioned verbs are analyzed within the framework of a corpus. In this thesis, basic verbs are evaluated with large-scale comparative tables.