Tamgalı'da Göktürk Dönemi ve Ortaçağ petroglifleri

Abstract

Kazakistan Cumhuriyeti’nin eski başkenti Almatı’nın yaklaşık 160 km kuzeybatısında Tamgalı Vadisi’nde Orta Asya Türk Tarihi ve Sanatı açısından çok önemli kaya resimleri bulunmaktadır. Tamgalı Petroglifleri 2004 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine kabul edilmiştir. Sayıları 5000’i bulan petrogliflerin yaklaşık 300 adeti Ortaçağ Dönemi’ne tarihlenmektedir. Ortaçağ petroglifleri arasında atlı ve bayraklı savaşçı figürleriyle dikkat çeken Göktürk Dönemi betimlemeleri bulunmaktadır. Göktürk Dönemi petroglifleri gerek konu gerekse teknik özellikleri nedeniyle diğer dönemlerden bazı farklılıklar göstermektedir. Bu döneme özgü teknik ve üsluptaki petroglifler Göktürk Devleti’nin yıkılması sonrasında da uygulanmaya devam edilmiştir. Çeşitli yayınlarda, Göktürk Dönemi petroglifleri 6. yüzyıl ile 10. yüzyıl arasına tarihlenmektedir. Bu tarihi çerçeve belirlenmesinde Tamgalı bölgesinin 10. yüzyılda İslamlaştığı ve İslam’la birlikte yörede tasvir yasağının ortaya çıktığı gibi gerçekçi olmayan varsayımlardan hareket edilmektedir. 2017 yılı ağustos ayında Tamgalı Vadisi’ne düzenlemiş olduğumuz araştırma ve inceleme gezisi sonucunda söz konusu tarihi çerçevenin yanlış olduğu görülmüştür. Her ne kadar yörenin İslamlaşması 10. yüzyılda tamamlanmış olsa da tasvir yasağı uygulamasının Tamgalı petrogliflerine bir etkisi gözlenmemektedir. Bu makalede Göktürk Dönemi’nde petrogliflerde ortaya çıkan yeni konu ve üslup özelliklerinin 13. yüzyılın ilk çeyregine kadar yani Moğol İstilasına kadar sürdüğü görüşü doğrulanmaktadır.-------------------------------------------------------------------------------------------Abstract: Tamgaly Valley located around 160 km northwest of Almaty, the old capital of the Republic of Kazakhstan, is significant rock art site in terms of Central Asian Turkic Art and History. Archaeological site and petrogliphs at Tamgaly were accepted to the UNESCO World Heritage List in 2004. Tamgaly petroglyphs are approximately 5000 in number but only around 300 of them are dated to the Medieval Period. Within the petroglyphs of the medieval period there are images of equestrian warrior figures with flags and composite bows dated to Turkic Kaghanate period. Depictions of Turkic period differ from others by peculiar drawing techniques and themes. It was determined that the petroglyphs specific to the period in technique and style continued to be engraved even after the collapse of the Turkic Khaganate. Various studies date the petroglyphs of Turkic period at Tamgaly from 6th century to 10 century. However, determination of this historical framework, which is based on unrealistic assumptions that the Tamgaly region became Islamized in the 10th century and the prohibition of depiction appeared in the region with acceptance of Islam. Thus, the research and investigation trip to Tamgaly was conducted in August 2017 to examine the site. Despite the Islamization process of the region, which had completed in 10th century, there is no effect of the the prohibition of depiction at Tamgaly. In this article, it is suggested that the petroglyphs in Turkic style at Tamgaly lasted until the first quarter of the 13th century, namely the Mongolian Invasion.