II. Abdülhamid döneminde kitaplar üzerinde sansür uygulamaları (1876-1909)

Abstract

II. Abdülhamid dönemindeki sansür konusunda daha çok gazete sansürü ile ilgili çalışmalar yer alırken, sadece kitap sansürü odaklı bir araştırmanın eksikliği ortaya konmuştur. Bu çalışmada II. Abdülhamid döneminde kitaplara uygulanan sansürün hukukî ve kurumsal boyutu incelenmiştir. II. Abdülhamid dönemi öncesinde ve ilgili devirde kitap denetimi konusunda oluşturulan nizamnameler ve kurumlar değerlendirilmiş ve karşılaştırılması yapılmıştır. II. Abdülhamid devrine ait yasak kitap cetvelleri ve kataloglar incelenerek, ilgili dönemde sansürlenen kitaplar arasında bir seçim yapılmıştır. Bu seçim sürecinde kitapların konusu, yazarı, türü dikkate alınmıştır. Seçimi yapılan kitapların genel manada içerikleri hakkında bilgi verilmiştir. Bu kitapların özellikleri ve kendi türünde nerede konumlandırıldığı ifade edilmeye çalışılmıştır. Kitaplara uygulanan içerik incelemesi sürecinde o dönemde yasaklanmasına sebebiyet verecek kelimeler, ifadeler tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca eserin içeriğindeki karakterlerin özellikleri de dikkate alınmıştır. Eserlerdeki ifadelerin bir değerlendirmesi yapıldığında üç tür yasaklama sebebi ortaya çıkmaktadır. İlki siyasî açıdan, ikincisi ise ahlakî açıdan yasaklanan kitaplardır. Üçüncüsü ise ruhsatsız olduğu için yasaklanan kitaplardır.

While there are many researches on censorship of newspapers in Abdulhamid II, there is lack of research on censorship of the books at the same period. In this paper, juridical and institutional aspects of censorship, applied to the books during reign of Abdulhamid II. Before, and the reign of Abdulhamid II, the statements and institutions on the topic of book inspection were evaluated and compared. By examining the forbidden book lists and catalogs belong to the reign of Abdülhamid II, a book was chosen among the censored books at the time. During that selection time the topic of books, authors and genre were taken into account. It was given information about the general content of the books, selected. It was expressed the features of those books and where they were located in their genres. It was tried to determine words and expressions which can cause prohibition in the duration of analyzing content, applied to the books. Besides, it was also taken into account the features of characters in the products. When there was done an evaluation of the expressions in the products, there were three kinds of prohibition matters. The first one was “politically,” the other one was “morally” inconvenient expressions. Thirdly, they are banned for being unlicensed.