XIV-XV. yüzyıllara ait Osmanlı camilerinde görülen tuğla-taş almaşıklığı üzerine gözlemler

Abstract

This article examines the alternating brick and stone walls of Ottoman mosques from the 14th and 15th centuries. Different types of the alternating walls and closely related architectural features such as arches, friezes, drums for domes, and mortar beds are also investigated. The change and improvements in the alternating walls of Ottoman mosques for two centuries are analyzed, evaluated and interpreted. Besides that the origin of the alternating wall and the differences and similarities between Ottoman and Byzantine examples of alternating walls are discussed in order to reveal the features of the Ottoman alternating walls. Furthermore, the previous studies in this topic are explained and the results of this article are compared with those studies. It is been uncovered that the 2/1 system of perpendicular alternating brick and stone walls is evident in four of the 14th century Ottoman mosques, despite some of the earlier studies claiming that the system didn’t exist in the 14th century and suddenly appeared in the 15th century. It is also been claimed that the 4/1 system of perpendicular alternating brick and stone walls is disappeared in the 15th century Ottoman mosques, however this study reveals it in three mosques of that period. In addition to that the use of well-cut stone blocks and bricks on the alternating walls is recorded in nineteen of the 15th century Ottoman mosques; despite that some of the previous studies were found it in only two of the mosques from the 15th century. Thus the use of well-cut stone blocks had not become widespread suddenly in the 16th century but it went through a process of increasing from the 15th century. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Özet: Bu çalışma, XIV-XV. yüzyıllara ait Osmanlı camilerinde görülen tuğla-taş almaşık duvarları incelemektedir. Almaşık duvar örgüsünün farklı uygulamaları ve bunlarla yakından ilişkili olan derz, kemer, kasnak ve saçak özellikleri de ele alınmıştır. Yapılan değerlendirmede iki yüz yıllık zaman dilimi içinde meydana gelen değişim ve gelişimin analizi ve yorumlanması, tarihî süreç bağlamında yapılmıştır. Almaşık duvar uygulamalarının kökeni ve Bizans yapılarıyla ilişkisi üzerinde durularak Osmanlı camilerinde görülen almaşık duvarın, Bizans örnekleriyle benzer ve farklı yönleri tartışılarak karakteristik özellikleri ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Konuya eğilen diğer önemli çalışmalara değinilmiş ve ortaya çıkan sonuçlar karşılaştırılarak yorumlanmaya çalışılmıştır. Daha önceki yapılan bazı çalışmalara göre XIV. yüzyılda görülmediği ve XV. yüzyılda birden bire ortaya çıktığı belirtilen 2/1 düzende dikey tuğla-taş almaşıklığının, aslında XIV. yüzyıla ait dört yapıda bulunduğu anlaşılmıştır. Yine XV. yüzyıla ait yapılarda görülmediği belirtilen 4/1 dikey tuğla-taş almaşıklığın üç yapıda bulunduğu görülmüştür. Daha önceki bazı çalışmalarda XV. yüzyıla ait sadece iki yapıda kesme taş-tuğla almaşıklığı görüldüğü tespit edilirken, bu çalışmanın sonucunda XV. yüzyıla ait on dokuz yapıda kesme taş-tuğla almaşıklığı tespit edilmiştir. Diğer bir deyişle, kesme taş malzeme kullanımı XVI. yüzyılda birden bire patlama yaparak ortaya çıkmamış, XV. yüzyılda belirli bir artış süreci takip etmiştir.