Osmanlı Sarayının Geçmişe Özlemi: Tercüme-i Şaka'ikü'n-nu'maniye

Abstract

Bu makalede, Osmanlı âlimi Taşköprîzâde Ahmed (1495-1561) tarafından 1558 yılında Arapça olarak yazılan ve Muhtasibzâde Mehmed Hâkî (ölm. 1567) tarafından Türkçe’ye tercüme edilen Şakâ’ikû’n-nu‘mânîye’nin Sultan II. Osman döneminde (sal. 1618-22) hazırlanan resimli nüshası tartışılmıştır. II. Osman devrinin ikinci veziri Gürcü Mehmed Paşa tarafından 1618-20 yılları arasında resimlettirilen Tercüme-i Şakâ’ikû’n-nu‘mânîye bilinen yegane resimli ulema biyografisi olmasıyla Osmanlı kitap resminin özgün örneklerinden biridir. Bu çalışmada resimli nüshanın hazırlanma hikâyesi, tasvirlerinin ikonografik yorumları tartışılarak, eserin yazıldıktan yıllar sonra, 17. yüzyılın ilk yarısında Sultan II. Osman’ın sarayında resimlenmesinin olası nedenleri üzerinde kimi önerilerde bulunulmuştur. Bu irdelemede, Osmanlı sarayının 17. yüzyıl başındaki siyasi görünümü, saraydaki güç odakları arasındaki iktidar çekişmesinde resimli kitapların oynadıkları rol, bu role paralel olarak Tercüme-i Şakâ’ikû’n-nu‘mânîye’nin ikonografik programının oluşturulmasındaki kaygılar ve bu kaygılarla eserin hâmisi arasındaki ilişki tartışmanın ana çerçevesini oluşturmuştur. Bu sorular/sorunlar ışığında elyazmasına bakıldığında, Tercüme-i Şakâ’ikû’n-nu‘mânîye‘nin sadece resimli bir âlim biyografisi olmadığı, içeriği ve tasvirlerinin ikonografisi ile 17. yüzyıl başında Osmanlı sarayının değişen siyasında çeşitli mesajlar ileten “siyasi bir enstrümana” dönüştüğü görülmüştür.