Osmanlı ilmiyye bürokrasisinde merkez-çevre iletişimine dair sorunlar (XVI. Yüzyıl)

Abstract

XVI. yüzyılda, Osmanlı Devlet örgütünün diğer birimlerinde olduğu gibi ilmiyye bürokrasisinde de merkezî bir yapı mevcuttu. İlmiyye örgütü içerisinde merkezde şeyhülislâm ve kadıaskerler; çevrede kadılar, müderrisler ve müftüler görev yapmaktaydılar. Merkez ve çevre arasında kurulan iletişim ağı ise sistemin işleyişinin önemli bir parçasıydı. Uygulanan merkezî yapı, taşradan ulemâyla ilgili haksız isnadların gelmesi, yanlış feragat ve vefat bildirimlerinin yapılması gibi merkez ve çevre arasında iletişim problemlerine de sebep olmaktaydı. Bu gerçek dışı bildirimler merkez ile çevrenin bürokratik koordinasyonunu zedelemekte ve ilmiyye zümresinin istihdam ve hareketini de olumsuz etkilemekte idi. Gerçek dışı bu bildirimlerin sıklık durumunun incelenmesi ise devletin kurmuş olduğu merkezî sistemin fonksiyonelliğinin ve başarısının tespiti açısından önemlidir. Yanlış bildirimlerin kadıaskerliğe ulaşan bildirimler içerisinde % 2’lik oranın üzerine çıkmaması, merkezî yapının zamanın teknolojik ve haberleşme şartlarına göre kurulması ve örgütün işleyişindeki önemli bir başarı oranının yakalanmasıyla açıklanabilir.