Hallac-ı Mansur’da Tanrı-varlık ve benlik problemi

Abstract

‘Benlik’ fikrinden hareketle Tanrı hakkında bir takım fikirler ileri süren Hallac-ı Mansur’un düşüncesinin merkezini oluşturan ‘Enel Hak’ ifadesi, onun Tanrıya ve benlik konusuna dair düşüncelerini ortaya koyar. Oldukça tartışmalı bir ifade olan ‘Enel Hak’ sözü nasıl bir durumda ve hangi yöntemle söylenmiş- tir? Hallac’ın bu söyleme dayanarak ortaya koyduğu bir anlayış vardır ki, o da varlık da dahil her şeyin Tanrı tarafından öncelenmesidir. Bunun anlaşılması için insanın akıllı ve düşünen bir varlık olması tek başına yeterli değildir. Söz konusu bilincin gerçekleşmesi için aklın yanında en az akıl kadar gerekli olan aşk duy- gusunun da yaşanması gerekir. Bunları gerçekleştiren birey için artık varlık her şeyin sebebi olan ‹Bir’e ulaşmaktan başka bir şey olmayacaktır. Dolayısıyla bu konuma ulaşan birey kendi benliği de dahil her şeyi Tanrısal ‘Benlik’ noktasında eriterek gerçekliğe ulaşmış olacaktır. Çünkü Hallac’a göre şeylerin gerçekliğine ancak bu şekilde ulaşılabilir.