KELÂMÎ ONTOLOJİ AÇISINDAN VAHDET-İ VÜCUTÇU TEVHİT ANLAYIŞINA BAZI ELEŞTİRİLER

Abstract

Özet: İslam düşüncesinin iki ana damarını oluşturan kelam ve tasavvuf, ta- rihsel süreç içinde sahip oldukları tevhit tasavvurlarıyla birbirine benzeşen yönleri olduğu kadar aralarında oluşan zıtlıklarla da dikkat çeken iki disip- lindir. Felsefî açıdan İbn Arabînin referans gösterildiği vahdet-i vücut dokt- riniyle tasavvuf, kendi içinde nazarî bir boyut kazanmasıyla güçlenmesi ya- nında, kimi zaman bu durum teolojik anlamda ileri uçlu fikirlerin doğmasına sebebiyet vermiştir. Öyle ki, ilerleyen süreçte vahdet-i vücutçu geleneğin ön- cülük ettiği anlayış, tasavvuftaki tevhit algısına da doğrudan etki etmiştir. Mütekellimler, Allahın ve insanın zât, sıfat ve fiillerini ve bu bağlamda tev- hit konusunu işlerken, mümkün mertebe insanın varlıksal gerçekliğini mu- hafaza ederek, irade ve sorumluluk alanlarını dikkate alarak ele almaya ça- lışmışlardır. Vahdet-i vücutçu gelenekte ise bu konuların birlikte ele alındığı, varlığın bir bütün olarak tevhit nazariyesi içinde mütalaa edildiği görülmek- tedir. Böyle bir yaklaşımın genel olarak varlığın, özelde ise insanın ontolojik gerçekliğini sarstığı açıktır. Diğer yandan varlık üzerinden elde edilecek bil- ginin sıhhat ve meşrûiyetini de tartışmaya açan vahdet-i vücut, epistemolojik bir takım problemlere kaynaklık etmektedir. Dini alana dönük olarak, vah- det-i vücut nazariyesiyle şekillenen tevhit anlayışının taşıdığı itikadî ve uh- revî sorunlar ise insanın irade ve sorumluluk alanına terettüp etmektedir.