A Metaphor Analysis of Elementary Student Teachers' Conceptions of Teachers in Student- and Teacher-Centered Contexts

Abstract

Problem Durumu: Öğretmen adaylarının genel anlamda eğitim, özel anlamda öğrenme-öğretme süreciyle ilgili inançları ve inanç olarak kabul edilen kavramlaştırmaları, onların sadece öğretmen eğitim programlarında neyi, nasıl öğreneceklerini etkilemekle kalmaz, aynı zamanda profesyonel gelişimlerini de etkiler (Britzman, 1986; Calderhead & Robson, 1991; Duru, 2006; Greene & Zimmerman, 2000; Lortie, 1975; Minor, Onwuegbuzei, Witcher, & James, 2002; Pajares, 1992; Richardson, 1996). Eisenhart, Shrum, Harding, and Cuthbert (1988)' in de belirttiği gibi "Öğretmenlerin (öğretmen adaylarının) eğitimle ilgili inançları, eğitim reformları tasarlanırken ya da eğitim araştırmaları yapılırken dikkate alınmazsa, eğitimi geliştirmek için verilen iyi niyetli çabaların işe yarayacağı konusunda iyimser olamayız" (p. 67). Bundan dolayı öğretmen eğitim programlarında yeni bakış açıları geliştirmek ve öğretmen eğitim programlarının etkililiğini ortaya çıkarmak için, kimi araştırmacılar, öğretmen adaylarının eğitimle ilgili farklı inançları yanında, onların daha çok öğretmen kimliğini yansıtan "Öğretmen kimdir?" sorusuyla ilgili kavramlaştırmaları üzerine araştırmalarını yoğunlaştırmışlardır (Akkus, 2013; Löfström & Valickis, 2013; Schepens, Aelterman, & Vlerick, 2009). Bununla beraber, Türkiye'de hem öğretmen adaylarının eğitimle ilgili inançları, hem de onların öğrenme-öğretme süreciyle ilgili yanlış kavramlaştırmaları konusunda yeterli çalışmanın olmadığı görülmektedir. Bu çalışmayla alan yazınındaki bu boşluğun doldurulması amaçlanmıştır. Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın amacı, Sınıf Öğretmenliği Anabilim dalında okuyan öğretmen adaylarının "öğretmen" kavramıyla ilgili inanç ve kavramlaştırmalarını, "öğretmen ve öğrenci merkezli" eğitim anlayışları çerçevesinde anlamaya çalışmaktır. Araştırmanın Yöntemi: Araştırma 2012-2013 akademik yılında Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesinde yapılmıştır. Araştırmaya Sınıf Öğretmenliği Anabilim dalında öğrenimine devam eden 196 kız, 71 erkek olmak üzere toplam 267 öğretmen adayı gönüllü olarak katılmıştır. Çalışmanın temel amacının bütüncül bir yaklaşımla aydınlatılabilmesi için, nitel araştırma yöntemi kullanılmış, Öğretmen adaylarının öğretmen ve öğrencilerin rollerine ilişkin inançlarını açığa çıkarmada, adayların bu rollere ilişkin kullandıkları "metaforlar" dan yararlanılmıştır. Yaş ve cinsiyet gibi demografik değişkenleri de içeren bilgi formu, 45 dakikalık ders saatinde, dersin sorumlu öğretim elemanından izin alınarak öğretmen adaylarına uygulanmıştır. Öğrencilere bilgi formu yanında, açık uçlu dört soru sorulmuştur. Öğrencilerden, öğretmeni tanımlayacak bir metafor üretmeleri, bu metafora dayalı olarak öğretmen ve öğrenci rollerini açıklamaları ve ürettikleri metaforun öğretmen yada öğrenci merkezli eğitim perspektifinden hangisini daha çok temsil ettiğini gerekçeleriyle birlikte açıklamaları istenmiştir Verilerin çözümlenmesinde, tümevarımcı analiz yöntemine bağlı olarak kodlamaya dayalı içerik analizi kullanılmıştır. Daha sonra öğretmen ve öğrenci merkezli eğitim anlayışı kuramsal temel alınarak, metaforlar araştırmacı tarafından farklı zamanlarda dört kez kodlanmış, ayrıca Rehberlik Psikolojik Danışmanlık Anabilim dalında görevli 2 öğretim üyesine ayrı ayrı kodlama yaptırılmıştır. Araştırmacının kodlamalarıyla bir öğretim üyesi arasında % 91, diğeriyle % 82 oranında hem fikir olunduğu gözlenmiştir. Kodlamalarda üzerinde fikir birliği sağlanamayan metaforlar bir araya gelinerek tartışılmış ve kodlamalara son şekli verilmiştir. Araştırmanın Bulguları: Bu araştırmada Sınıf Öğretmenliği öğretmen adaylarının "öğretmen"e ilişkin oldukça farklı metaforlar ürettikleri gözlemlenmiştir. Üretilen 113 metafor içinde en sık kullanılanları; pusula (19), güneş (15), ışık (11), anne ve baba (10) ve heykeltıraş (8) metaforlarıdır. İçerik analizi sonuçları, öğretmen adaylarının "öğretmen"e ilişkin ürettikleri metaforlardan 99'unun öğretmen merkezli, 9'unun öğrenci merkezli, 23'ünün ise hem öğretmen hem de öğrenci merkezli perspektifleri yansıttığını göstermektedir. Ayrıca "pusula", "deniz feneri" gibi bazı metaforlar öğretmen adayları tarafından; hem öğretmen merkezli, hem öğrenci merkezli, hem de karma perspektifi yansıtacak şekilde kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, Sınıf Öğretmenliği öğretmen adaylarının 227'si (% 85.7) öğretmen merkezli, 11'i (% 4.1) öğrenci merkezli ve 29'u (%10.1) hem öğretmen hem öğrenci merkezli inançlara sahiptirler. Cinsiyet değişkeni ile inançlar arasında önemli bir farklılaşma görülmemesine rağmen, birinci sınıf öğrencilerinin diğer sınıf öğrencilerine göre daha öğretmen merkezli inançlara sahip oldukları gözlenmiştir. Ayrıca analizler, öğretmen adaylarının % 26.2'sinin (n = 70) ürettikleri metaforların öğretmen merkezli perspektifi yansıttığını, % 61.0'inin (n = 163) metaforlarının öğrenci merkezli anlayışı yansıttığını ve % 12.7'sinin (n = 34) metaforlarının hem öğretmen hem de öğrenci merkezli anlayışı yansıttığını düşündüklerini göstermektedir. Çelişkili 185 cevaptan yola çıkılarak yapılan detaylı analizler, öğretmen adaylarının öğretmen merkezli anlayışla ilgili yanlış kavramlaştırmalarının olmadığını, ancak öğrenci merkezli anlayışla ilgili bazı yanlış kavramlaştırmalara sahip olduklarını göstermiştir. Analiz sonuçlarına göre, birinci sınıf öğrencilerinin bir bölümünün (n = 48) öğretmen ya da öğrenci merkezli eğitim anlayışıyla ilgili tutarlı bir kavramsal çerçeveye sahip olmadıkları görülmüştür. Bunun yanında en çok yanlış kavramlaştırmanın (n = 98) "Rehber" kavramı ile ilgili olduğu gözlenmiştir. "Rehber" kavramı öğretmen adayları tarafından, öğrenmeye ve öğrenci gelişimine yardımcıdan ziyade; yol gösteren, yön veren anlamında kavramlaştırılmıştır. Benzer şekilde "aktif öğrenme" ile ilgili de yanlış kavramlaştırmalar ( n = 31) gözlenmiştir. Öğretmen adayları, sınıf içerisinde verme-alma ilişkisinde, öğretmenin öğrencilere sorumluluklar vererek aktifleştirdiğini ve böylece öğrencilerin bilgiyi aktif bir şekilde yapılandırdıklarını düşünmektedirler. Ayrıca, etkili öğrenme çevresi oluşturmayla ilgili bazı temel uygulamalar öğretmen adayları tarafından öğrenci merkezli anlayışla ilişkilendirmiştir. Örneğin, eğlenceli ders işleme, öğrencilerin gelişimini destekleme, öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına odaklanma, bireysel farklılıklar, iletişim kurma ve güvenli öğrenme ortamı oluşturma gibi. Bu özellikler kuramsal olarak öğrenci merkezli anlayışı yansıtmasına rağmen, öğretmen adaylarının bu noktalara vurgu yapmalarında; öğrencilerin anlamı zihinlerinde yapılandırmalarında öğretmenin uygun öğrenme çevresi oluşturmasından ziyade; öğrenciye bilgiyi daha etkili verme, öğrenciyi daha rahat şekillendirmede öğrenme çevresini araç olarak kullanılmasının gerektiği düşüncesi yattığı gözlenmiştir. Araştırmanın Sonuçları ve Öneriler: Araştırma sonuçları göstermiştir ki, öğretmen adaylarının oldukça önemli bir kısmı öğretmen merkezli inançlara sahip olmalarına rağmen, kendilerini öğrenci merkezli olarak algılama eğilimindedirler. Öğrencilerin yanlış kavramsallaştırmalarına bakıldığında temel yanlışın, "öğrenme " kavramıyla ilgili olduğu söylenebilir. Öğretmen adayları, öğretmen bir "rehber" olarak yol gösterirse, öğrencilerin aktif olacağını, dolayısıyla bilgiyi yapılandıracaklarını düşünmektedirler. Bu konuda sınıf öğretmenliği programında yer alan "Eğitim Psikolojisi" dersi "Gelişim" ve "Öğrenme ve Öğretme Kuramları" dersleri şeklinde ayrılabilir. Öğrencilerin yanlış kavramsallaştırmalarını fark edecekleri ortamlar yaratılabilir. Ayrıca özellikle birinci sınıf öğretmen adaylarının öğrenci ve öğretmen merkezli eğitim anlayışlarına dair net bir anlayışı sahip olmadıkları görülmektedir. Bu yüzden birinci sınıfta öğretmen adaylarının eğitimle ilgili felsefi alt yapı oluşturabilmeleri için, öğretmen eğitimi programları yeniden gözden geçirilip gerekli düzenlemeler yapılabilir. Sonuç olarak, öğretmen adaylarının çoğunluğunun öğretmen merkezli anlayışa sahip olmaları eğitim politikalarımızı tekrar gözden geçirmemiz gerektiğini düşündürmektedir. Ayrıca öğretmen adaylarının üst düzey bilişsel gelişimlerini destekleyecek, farkındalıklarını artıracak ortamlar yaratmanın önemli olduğu söylenebilir.