HAHULİ TRİPTİĞİ VE MARTHA-MARIA ALANIA

Abstract

7. yüzyılda İslamiyet'in hızla yayılması ve Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te bir Arap Emirliği'nin kurulması, tarihte Tao Klarceti olarak adlandırılan bugünkü Artvin, Ardahan, Erzurum ve kısmen Kars'ı içine alan bölgenin önem kazanmasına yol açmıştır. 8. yüzyılın ikinci yarısında bölgeye gelen Rahip Grigol Handzta ve öğrencileri kurdukları manastırlarla bölgeyi dinsel bir merkez haline getirirlerken; 9. yüzyıl başlarında Ardanuç'u başkent yaparak Gürcü Bagratid Krallığı'nı kuran I. Aşot'tan itibaren siyasi anlamda da önem kazanmaya başlamış, bir dönem ticaret yollarının denetim altına alınması ekonomik refahla sonuçlanmıştır. Böyle bir siyasal-sosyal ortam, sanatın gelişmesine de olanak sağlamış, özellikle manastırlar teoloji ve pozitif bilimlerin geliştirilmesinin yanı sıra sanatın da üretildiği merkezler olmuştur. Çalışmaya konu olan triptiğin orta paneli Erzurum İli, Uzundere İlçesi, Bağbaşı Köyü'nde bulunan Hahuli Manastırı'nda (10. yüzyılın ikinci yarısı) yapılmıştır. Bu çalışmada triptiğin tarihçesi ve sanatsal değerinin yanında, onca kutsal figür arasında, orta panelin en tepesine yerleştirilen imparatorluk çiftinin izi sürülecektir. Triptiğin yan panelleri kapandığında, birçok kutsal figüre rağmen görülebilen tek sahne durumundaki imparator çifti dikkatimi çekmiş ve beni araştırmaya sevk etmişti. Araştırmalar ilerledikçe konunun başka araştırmacılar tarafından da önemsendiğini ve pek çok yayının yapıldığını fark ettim. Ancak bu çalışmaların her birinde konu farklı yönleriyle ele alınmış, bazılarında yüzeysel bilgilere yer verilmiş bazılarında da benim amacım dışındaki konulara değinilmişti. Dolayısıyla çalışmam ağırlıklı olarak derleme karakterine bürünmüş olmakla birlikte, triptikte yer alan sahnelerin karşılıklı yerleştirilmesinde konu seçimine dikkat edildiği gibi özgün bazı saptamalarımın olması, eserin Türkiye'deki bir manastırda üretilmesine rağmen Türkiye'de fazlaca tanınmaması; yayınlanmış tüm çalışmaların titizlikle değerlendirildiği, hem Maria'nın hayatının hem triptiğin hem de dönemin siyasi ve sosyal ortamının ele alındığı çalışmamı tamamlama konusunda beni yüreklendiren unsurlar olmuştur