GELENEKSEL ANADOLU HALI VE KİLİMLERİNDE NAZAR İNANCI: MUSKA YANIŞI

Abstract

Türk kültürünün yapı taşlarından birisi olan geleneksel dokumalar çeşitli amaçlar için üretilmiştir. Günlük kullanım eşyası olarak ya da çeyizlik amaçlı üretilen geleneksel dokumalar, yanışları bakımından çeşitli anlamları bünyelerinde barındırmaktadır. Anadolu insanının duygu ve düşüncelerini yansıtmakta en etkili iletişim aracı olan geleneksel dokumalar aslında sessizliğin sesi ve duyulmayan bir haykırıştır. Geleneksel dokumalarda yer alan yanışların anlamları, üretimi yapılan bölgelere göre farklılık göstermekle birlikte genelde dini inançları, asaleti, gücü ve çeşitli temaları iletenbir semboller kitabı gibidir. Sadece dokuyucuların hünerlerini göstermekle kalmaz aynı zamanda onların mesajlarını da ileten bir aracı vazifesini görür. Yanışların ortaya çıkışında iletişim, en önemli faktörler arasında yer almıştır. Ayrıca geleneksel dokumalardaki yanışlar estetik amaçlar kadar psikolojik etkileri için de ortaya çıkmıştır.Anadolu’daki önemli inançlardan birisi de kuşkusuz nazar inancıdır. Nazar değmesine engel olmak için de alınan birçok tedbir vardır. Bu tedbirler arasında yer alan muska yazdırma geleneği, geleneksel dokumalarda çeşitli renk, ebat ve şekillerde muska yanışı olarak karşımıza çıkmaktadır. Geleneksel olarak üretimi yapılan dokumaların en belirgin özelliği kendine has karakteristik özellikleri bünyesinde barındırması ve el emeği yoğun olarak üretilmesidir. Farklı bölgelerde çeşitli şekillerde karşımıza çıkan geleneksel dokumalar; üretildiği kültürün yaşam biçimini, inançlarını, duygularını anlatan en iyi örnekler olmasının yanı sıra gelenek ve göreneklerin kuşaktan kuşağa aktarılmasında da önemli bir rol üstlenmişler.Bu çalışmada Anadolu halk inançları arasında bulunan, kültürümüzde ve toplumumuzda önemli bir yeri olan nazar inancına değinilmiş, nazar inancına bağlı olarak ortaya çıkmış olan muska yanışları tespit edilmiş, bu yanışların hangi amaçlar için kullanıldığı, geleneksel dokumalardaki durum tespiti yapılarak dokumalardaki kullanımına ve yüklenen anlamlarına dikkat çekilmiştir. Muska yanışının belgelenerek bu konuda araştırma yapacak araştırmacılara kaynaklık etmesi ve geleneksel kültürümüzün içinde var olan bu yanışın gelecek nesillere tanıtılması amaçlanmıştır. Yöntem anlayışımız ışığında amaca ulaşmada gerekli araçlar olan gözlem, söyleşi ve yerinde inceleme teknikleri kullanılmıştır. Ayrıca dokumalarda tespit edilen muska yanışlarının çizimleri yapılarak ve fotoğraflanarak belgeleme işlemi gerçekleştirilmiştir. Yanışlar, simgeler ve semboller bir uygarlığın dili ve yazıtları kadar çok şey anlatabilen sembollerdir. İnsanoğlunun eskiden beri bir tutkusu haline gelen süslemek ve süslenmek geleneksel Anadolu halı ve kilimlerinde çeşitli ebat, renk, simge ve sembollerile ifade edilmiş yanışlar şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Çeşitli duygu ve düşünceleri anlatmada kullanılan yanışlara yüklenen anlamların zenginliği ve çeşitliliği, geleneksel dokumaların tarih boyunca ileri bir düzeye ulaşmasını sağlamıştır.