ATEBETÜL HAKAYIK’TAKİ ERDEM KAVRAMI BAĞLAMINDA KENDİSİNE BENZETİLEN DİL BİRLİKLERİNİN DİLBİLİMSEL DEĞERLENDİRİLMESİ

Abstract

Atebetü'l-Hakayık, Türk kültürünün en önemli kaynaklarından biridir. Türkler'in İslamiyet'e geçtiği yıllara yakın bir zamanda kaleme alındığı düşünülen Atebetü'l- Hakayık, tipik bir geçiş dönemi eseri niteliğindedir. Ele alınan konular bakımından bir nasihat kitabı özelliği taşımaktadır. Eserin yazarı olan Edip Ahmed Yüknekî, erdemli bir birey olmak adına hangi özelliklere sahip olmak gerektiği, hangi olumsuz özelliklerden kurtulmak gerektiği konusunda bilgiler verir. Erdem kavramı bütün toplumlarda çok eski tarihlerden itibaren işlenen bir konu olmuştur. Türk kültüründe de erdem kavramı en eski yazılı belgelerimizde dahi karşımıza çıkmaktadır. Eserin yazarı geçmişten günümüze değer yüklenmiş olan bu kavramı ele alırken açıklayıcı olmak ve anlatımını güçlendirmek adına bir takım benzetmelerden faydalanmıştır. Benzetmeler, Türk düşünce sistemini ve kültürünü ele alan eserlerde sıklıkla kullanılan ifade şekilleridir. Bazen daha açıklayıcı olmak adına bazen de anlatımı güçlendirmek adına kullanılan benzetmeler, yazarın ustalığını göstermek adına başvurduğu sanatlardan biri olarak da karşımıza çıkar. Eserde yer alan benzetmeler, yazarın ustalığını ön plana çıkarma kaygısından öte, önemli konuların daha anlaşılır olmasını sağlamak adına kullanılmıştır. Bu çalışmada, Türk toplumunun kültürel mirasının günümüze taşınmasını sağlayan tarihî eserlerden biri olan Atebetü'l-Hakayık'ta yer alan benzetmeler üzerinde durulmuştur. Eserde kendisine benzetilen dil birlikleri erdem kavramı bağlamında dilbilimsel açıdan irdelenmeye çalışılmıştır. Benzetmelerin yer aldığı ifadeler metindeki aslı ve açıklaması ile birlikte verilmiştir