Zengi Atabeglerinin Sikkelerinde Antik Türk Mitolojisinin İzleri: Kağanlık Simgesi Olarak Ay Kültü (Mardin Müzesi Örnekleri)

Abstract

Bu makalede Mardin Müzesi envanterinde bulunan Zengi atabegleri’ne ait sikkeler in-celenmiştir. Musul Zengi Atabegleri I. İzzeddin Mesud’un 585/1190 ve Nasıreddin Mah-mud’un 627/1230 yıllarında basılan sikkelerinde, bağdaş kurarak oturmuş kağan figürüyer alır. Bu kompozisyonun biraz farklı bir uygulaması el-Cezire atabeği Mu’izeddinMahmud’un 606/1210 yılında basılan sikkesinde karşımıza çıkar. Bu örnekte diğerlerin-de olduğu gibi bağdaş kurmuş kağan tasviri bulunmaz; onun yerine kağan yarım büstolarak tasvirlenmiştir. Örneklerde vurgulanan ana tema ise, kağanın iki eliyle büyük birhilali yukarıya kaldırmasıdır. Ay antik Türk kozmolojisinde, beylik işareti olan astrolojikbir simgeydi. Zira kağan, Güneş ve Ay eski Türk inanç sisteminde kötülükle mücadeleeden, huzura kavuşturan unsurlardır. Türkler, Mani dinine girmeden önce Tanrıya GökTanrı derlerken, girdikten sonra Ay Tanrı demeye başlamışlardır. Bundan sonra Uygur-larda hükümdarlar “Ay Tanrıdan kut bulmuş” gibi ifadelerle tahta geçmiştir. Sümerinancında tanrılar arasında, Nanna Ay Tanrısıdır. Bölgeye daha sonra yerleşen Samiler,Nanna’yı Sin adıyla benimsemişlerdir. Mezopotamya’nın en eski Tanrılarından biri olanAy Tanrısı Sin, bir hilal ile temsil edilirdi. İslamiyet’te ise Hristiyan haçı karşısında, dinibir sembol olarak İslam hilalinin rol aldığını görürüz. Ayrıca hilalin ibadet takvimindekiönemi, Kur’an’da Şems Suresi 1 ve 2. ayetlerde Allah’ın ona yemin etmesi, gibi dahapek çok nedenle Müslümanlar tarafından sembolleştirildiği kabul edilmiştir.