TÜRKÇEDE BİR SÖZ TÜRETİM YÖNTEMİ VE GRAMATİKAL İŞARETLEYİCİ OLARAK YİNELEME

Abstract

Tipolojik olarak yapım ve çekim sistemi bakımından sondan eklemeli diller arasında yer alan Türkçede, söz yapımı ve çekiminde ekleme dışında yöntemlerin de kullanıldığı bilinmektedir. Bunlardan birisi olan yineleme, pek çok dünya dilinde yapım ve çekim kategorilerinde işlevsel olarak kullanılmaktadır. Söz türetim işleviyle kullanıldığı dillerde yineleme, farklı bir morfo-sentaktik sınıfa ait olmasına gerek kalmadan, onu oluşturan kelimelerden farklı bir anlama sahip yeni kelimeler türetebilir. Gramatikal bir işaretleyici olarak ise, özellikle eklemeli dillerde bir çekim eki gibi davranarak çeşitli çekim kategorilerinde bazı eklerin yerini alabilmesi dikkat çeker. Türkçede yineleme yöntemi işlevsel açıdan incelendiğinde, çeşitli tarihî ve çağdaş Türk dili alanlarında hem bir söz türetim yöntemi olarak kullanıldığı hem de çekimsel bir işaretleyici gibi davrandığı görülür. Bu çalışmada, tarihî ve çağdaş Türk dili alanlarında söz yapımı yollarından yineleme ile oluşturulmuş örnekler incelenmiş; yineleme yönteminin, diğer bazı dünya dillerinde olduğu gibi Türkçede de söz türetimi işleviyle kullanıldığı ortaya konmaya çalışılmıştır. Ayrıca, yineleme yoluyla oluşan bazı dil birimleri gramerleşme teorisiyle açıklanmaya çalışılmış; yinelemenin semantik ve morfolojik kategorilerde çokluk, sıralamaüleştirme, benzerlik, sınırlama, küçültme, derecelendirme, yüklemleştirme gibi çok çeşitli işlevlerle farklı semantik değerleri işaretleyen bir çekim unsuru olarak kullanıldığı, örnekleriyle birlikte sunulmuştur