SOSYAL DARWİNİST BİR JÖN TÜRK: RIZA TEVFİK’İN SOSYAL VE SİYASAL FİKİRLERİ

Abstract

Tanzimat sonrası dönemin batılılaşma akımı içerisinde yetişen pekçok Osmanlı aydını ve siyaset adamı gibi, Tıbbiye kökenli Rıza Tevfik,entelektüel olarak 19. yüzyılda Batı düşünce dünyasını büyük ölçüdeetkisi altına alan Sosyal Darwinizmden beslenmiştir. Bu çalışma 19.yüzyıl hem Batı hem de Türk düşünce dünyasında büyük yankıuyandıran Sosyal Darwinizmi ve son dönem Osmanlı aydınlarındanSosyal Darwinist olarak nitelendirebilecek Rıza Tevfik’in sosyal ve siyasalmeseleler üzerindeki düşüncelerini konu almaktadır. Çalışmada, SosyalDarwinizmin Batı siyasal düşüncesi içindeki gelişim seyri kısaca elealınmış; Fransız ve Alman ekolü çerçevesinde incelenmiştir. Rıza Tevfik’in“İttihat ve Terakki Cemiyeti” saflarında başlayan; I. Dünya savaşı sonrasıpadişah yanlısı bir tutumla kabinede ve “Âyan Meclisi”nde önemligörevler üstlenen siyaset adamlığı ve daha sonra ulusal kurtuluşmücadelesine muhalif olması sebebiyle sürgünde geçen siyasi yaşamıüzerinde durulmuştur. Rıza Tevfik’in fikir hayatı, sosyal ve siyasalmeselelerde yazdığı yazılar ve son dönem Tıbbiye mezunu pek çokOsmanlı aydını gibi Sosyal Darwinizmi benimseyen entelektüel kimliği ileirdelenmiştir. Bu inceleme sonucunda Rıza Tevfik’in sosyal ve siyasalmeselelere ilişkin düşüncelerinin Herbert Spencer ve Gustave Le Bonetkisinde gelişen Fransız Sosyal Darwinciliği üzerinden geliştiğisonucuna varılmıştır. Sosyoloji alanında Le Bon’un kitle psikolojisitezinden etkilenen Rıza Tevfik, uluslararası siyaset ve devletlerintekâmülü konusunda ise Spencer’ı takip etmiştir.