Denizli Atatürk ve Etnografya Müzesi’ndeki gümüş takıların sergileme koşulları ve koruma önerileri

Abstract

Kültür, insanoğlunun icra ettiği tüm alanları kapsar. İnsanlığın ortaya çıkışı ile birlikte üretim herdaim var olmuş; bazen bir barınma ihtiyacına, bazen bir avlanma sahnesine, bazen de bir korunmaihtiyacına cevap arar nitelikte olmuştur. Günümüzde sanat olarak adlandırılan pek çok şeyin aslındabu ilk üretim ürünlerinin yansıması olduğunu söylemek mümkündür. Başlangıçta temel ihtiyaçlarınıkarşılamak amacı ile gözlemleyen ve hayatta kalmaya çalışan insan, zaman içerisinde doğa ile tanışıpetrafında dönen dünyayı algılamaya, anlamlandırmaya ve çeşitli bağlantılar kurmaya başlamıştır.Bu anlamlar, yapılan arkeolojik kazılar neticesinde form ve biçim olarak karşımıza çıkmaktadır. Elsanatları da ilk insandan bu yana elle ve basit araçlarla şekillendirilip dünya ve insan arasındakibağın en önemli somut ve soyut yansımalarından biri olmuştur.El sanatları insanların yaşadığı döneme, ait oldukları coğrafyaya ve yaşayış özelliklerine göredeğişkenlik göstermektedir. Tarih boyu el sanatları üretimde kullanılan hammaddeler çeşitlenmişve hammaddesi maden olan el sanatları, kültür tarihinde önemli bir yere sahip olmuştur. Bu grubunbüyük bir bölümünü de toplumun kültürel kimliğini, insanların duygu ve sanatsal beğenileriniyansıtan takılar oluşturmaktadır. İnsanoğlunun metal üretim teknolojisindeki gelişimi, takı sanatınınilerlemesine ve Anadolu’nun pek çok bölgesinde özgün takı örneklerinin üretilmesine olanaksağlamıştır. Bu çerçevede tarih boyu üretilen bu takılar, müzeler aracılığıyla kültürlerin tanınması,somut ve somut olmayan kültürel miras değerlerinin gelecek kuşaklara aktarımını sağlanmaktadır.Müzelerin insanlığın ortak değerlerini yansıtmak adına üstlenmiş olduğu bazı roller bulunmaktadır.Müzeler, yaşayan ve yaşamış toplumların kültürel özelliklerini yansıtırken, bu değeri tanımlamave tanıtmanın yanında dış etkenlere karşı muhafaza etmeyi de amaçlamaktadır. Etnografyamüzeleri, bu amacın önemli bir basamağıdır. Gündelik yaşamda kullanılan objelerden yola çıkarak;insanoğlunun sosyal, kültürel ve toplumsal değerlerinden kesitler sunan etnografya müzeleri,Anadolu kültürünün bel kemiği oluşturmaktadır. Gündelik hayatın içinde gelişen yaşam biçimleri,üretimler ve kullanımlar toplumun gerçek davranış belleğini yansıtmaktadır. İnsanların günlükyaşam döngüleri içerisinde kullandıkları günlük kullanım kapları, tarım aletleri, av aletleri, kıyafetler,süs eşyaları, el sanatları gibi üretimler, etnografik eser kapsamına girerek etnografya müzelerinintemel teşhir ürünlerini oluşturmaktadır.Anadolu toprakları çağlar boyu pek çok kültüre, topluma, tarihi olaya ve bu olayların kahramanıolan kişilere ev sahipliği yapmıştır. Tarihi yapılar ise geçmişten günümüze ulaşabilen bu değerlerianlaşılır ve gözlemlenebilir kılan mekânlar olarak öne çıkmaktadır. Denizli Atatürk ve Etnografya Müzesi de bu değerlerin yansıması olan önemli bir sergileme alanıdır. Bünyesinde barındırdığıetnografik eserler, Atatürk odası, Atatürk yatak odasında sergilenen Atatürk hatıratları ve tarihimüze ev kapsamına giren müze yapısı ile önem teşkil etmektedir.Etnografya müzelerinin önemi göz önünde bulundurularak yapılan bu çalışma kapsamında, DenizliAtatürk ve Etnografya Müzesi’nde sergilenen gümüş takı grubu çalışılmıştır. Form, süsleme veyapımında kullanılan hammaddeler göz önünde bulundurularak, müzede sergilenen gümüş takıgrubundan on eser çalışmaya dâhil edilmiştir. Denizli Müze Müdürlüğü’nden alınan izin çerçevesindeenvanter kayıtları incelenerek, mevcut durumları fotoğraflanmıştır. Çalışma için seçilen gümüştakıların tanımı, hammaddesi, müze koleksiyonuna dâhil edilme tarihleri tespit edilmiştir. Kullanımalanlarına göre baş, boyun, bilek ve kol takıları olmak üzere farklılık gösteren eserler, kullanılanhammadde açısından değerlendirildiğinde gümüş, bakır, bronz ve pirinç alaşımlarının ağırlıklı olduğugözlemlenmiştir. Yapım tekniğinde döküm ve dövme teknikleri öne çıkarken; süslemelerde telkârive mıhlama başta olmak üzere güverse, kakma ve kabartma gibi bezeme tekniklerinin kullanıldığıtespit edilmiştir.Elde edilen veriler ışığında etnografik gümüş takılar, tipolojik özellikleri bakımından benzerörnekler ile karşılaştırılmış ve dönemsel özellikleri ortaya konmuştur. Gümüş takı grubunun mevcutsergileme koşulları göz önünde bulundurularak bozulma durumları, bozulmaya sebep olan etkenlerve bozulma süreci hızlandıran faktörler gözlemlenerek önleyici koruma önerilerinde bulunulmuştur.