Mukayeseli Hukukta Standart Sözleşme Hükümlerinin Çatışması ve Bu Duruma Bağlanan Hukuki Sonuçlar

Abstract

Standart sözleşmeler, bireysel sözleşmelerin kurulabilmesi için gereken karşılıklı müzakere aşamasının ortadan kaldırıldığı, günümüz dünyasının şartlarını karşılamak için yaratılmış görece yeni bir sözleşme tipidir. Standart sözleşmelerin kullanımı pratik ve ekonomik olması nedeniyle günümüz ticari hayatında bireysel sözleşmeleri geride bırakmaktadır. Bu tip sözleşmelerin kullanımının yaygınlaşması beraberinde fayda ve sakıncaları da bir arada getirmektedir.Standart sözleşmelerin ortaya çıkardığı hukuki problemlerden biri olan standart sözleşme hükümlerinin çatışması kavramı ve bu duruma bağlanan hukuki sonuçlar mukayeseli hukuk bilgileri ışığında incelenecektir. Sözleşme akdedilirken tarafların kendi standart sözleşme hükümlerine atıfta bulunması durumunda bunların birlikte uygulanıp uygulanmayacağı veya hangisinin tercih edileceği sorunu öğretide “standart sözleşme hükümlerinin çatışması” olarak ifade edilmektedir.Standart sözleşme hükümlerinin çatışması halinde, ortaya çıkan hukuki uyuşmazlığın ne şekilde çözülmesi gerektiğine ilişkin öğretide çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Çalışma kapsamında bu görüşlerden ilk atış kuralı, son atış kuralı, nakavt kuralı, en iyi atış kuralı ve makul atış kuralına değinilecektir. Bu çözüm yollarının yararları ve sakıncaları kendi içerisinde ve birbirleriyle karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Ayrıca karşılaştırmalı hukuk açısından bu çözüm yollarının tercih edilme nedenlerine ve ortaya çıkan sonuçlara değinilecektir. Karşılaştırmalı hukukta benimsenen çözümlerin yanı sıra Türk Hukuku açısından da bir değerlendirmeye yer verilecektir.Çalışma kapsamında özellikle CISG, PECL ve PICC başta olmak üzere uluslararası sözleşmeler açısından ve ulusal hukuklar açısından ise İngiliz, Amerikan ve Türk Hukukunda standart sözleşme hükümlerinin çatışmasına bağlanan hukuki sonuçlar ele alınacaktır. Standart sözleşme hükümlerinin çatışması halinde uygulanacak çözüm yolu her ülkede yasal olarak açık bir şekilde düzenlenmemiştir. Keza uluslararası sözleşmelerin bazılarında da ayrı bir düzenlemeye yer verilmediği görülmektedir. Özellikle yasal bir düzenlemenin olmadığı durumlarda sorunun çözümü için doktrinde ileri sürülen çözüm önerilerinden yararlanılabilir.