XIX. yüzyılda Aden Körfezi’nde Avrupalı Güçler ve Osmanlı Devleti

Abstract

Aden Körfezi, XIX. yüzyılda Avrupalı büyük devletlerin dikkatlerini çeken yerlerin başında gelir. Hindistan’a Avrupalı denizcilerin gelmeye başladığı tarihlerden itibaren burası önem atfedilen yerlerden biri olarak görüldü. Osmanlı Devleti’nin Aden Körfezi’ne kadar uzanan hâkimiyeti de Portekizli denizcilerle mücadele kapsamında gelişmişti. Ancak zamanla Doğu ile Batı arasındaki ticarette, Hindistan’a giden gemilerin güvenliği ve ihtiyaçları noktasında bu körfezdeki mücadeleler azalmadan devam etti. XIX. yüzyıl ile birlikte gerek dünyadaki teknolojik gelişmeler gerekse de Ortadoğu ve Afrika’da yaşanan hadiseler Aden Körfezi’ne yeniden hareketlilik getirdi. Afrika’yı dolaşarak Hindistan’a ve Asya’ya ulaşmak hem çok zaman alıyordu hem de güvenli değildi. Bu yüzden Avrupa ile Asya arasında daha hızlı ve güvenilir yollar araştırılmaya başlandı. Aden Körfezi’nin önemini arttıran gelişmelerin en başında İngilizlerin bölgede bir dizi askeri faaliyete girişmesi ve bunun sonucunda en stratejik nokta olarak gördükleri Aden’in 1839’da ele geçirilmesi oldu. Aynı dönemlerde Aden Körfezi’ndeki adalar ve bugünkü Somali’nin Afrika sahillerinde başlanan keşif çalışmaları da bu körfezin önemini daha da arttırdı. Ancak hiçbir gelişme Süveyş Kanalı’nın açılması kadar bölge üzerinde etki yaratmadı. İşte bu araştırmayla günümüze kadar etkileri görülen gelişmelerin ve hadiselerin ortasında yer alan Aden Körfezi’nin nasıl değer kazandığı gösterilmeye çalışılacaktır.

Aden Gulf was one of the most charming places for European countries in XIX. century. This Gulf became such a strategic region for European merchants who arrived to Indian shores. In this period Ottoman Empire was in a rivalry with Portugal sailors to command Aden Gulf and shores. Even though there was a rivalry between Ottoman and Portugal, strategic value of the gulf had increased due to trade colloboration between East and West as well as improved security of sea routes. In XIX. century technologic developments on sailing and several other events in Africa and Middle East brought dynamism to the gulf. Access to India via Cape Route was costly and insecure. Moreover, there were many other difficulties on this route. This situation led several countries and sailors to search for a more economic and secure routes to solve this problem. Aden Gulf became an important location again due to this problem. In the beginning of XIX. century, England captured Aden city. With Capture of Aden, gulf witnessed many military incidents in XIX. century. Europeans set out explorations in Aden Gulf and Somali shores. These explorations brought many military operations to gulf but the the most influential development was the opening of Suez Canal. This study aims to understand strategic importance of the gulf and its effects on politics and military operations in XIX. century.