Tuva Türkçesindeki Farsça Alıntılar Üzerine Notlar

Abstract

Diller; kültürel, iktisadi, siyasi, sosyal, dinî ve türlü sebeplerden dolayı birbirleriyle etkileşim hâline girmektedir. Bu etkileşimin yönü, çoğunlukla üst kültürden alt kültüre olmakla birlikte tam tersi yönde de gerçekleşebilmektedir. Öyle ki, dil bir iletişim aracı olması açısından çeşitli toplulukları yakın veya uzak bir mekân algısına bağlı kalmaksızın etkileme gücüne sahiptir. Bu noktada dünya üzerinde gerek ölü diller gerekse de hâlihazırda çeşitli toplumlarda konuşma ve yazı dili olarak varlığını sürdüren canlı dillerin söz varlığında alıntı sözcüklerin yer aldığı bilinmektedir. Söz varlığı incelemelerinde alıntı sözcük olmayan bir dilin, diğer bir deyişle saf bir dilin olmasının mümkün olmadığı açık bir şekilde görülmektedir. Bu açıdan sözgelimi X dili ile Y dilinin etkiletişim ilişkisi birbirleri arasında olabileceği gibi, farklı bir Z dili veya başka dillerin aracı olması ile de tesis edilebilir. İşte bu hususla bağlantılı olarak çalışmadaki amacımız Sibirya Grubu Türk lehçelerinden Tuva Türkçesindeki Farsça alıntı sözcükleri incelemektir. Farsça alıntı sözcüklerin Türk lehçelerinde görünümü bilinen bir gerçek olmakla birlikte Tuva Türkçesinin söz varlığında söz konusu dilin verilerinin mevcut olması oldukça dikkat çekicidir. Çalışmamızda yöntem olarak Tuva Türkçesinin söz varlığına dair dil verilerini ihtiva eden Etimologiçeskiy slovar’ Tuvinskogo yazıka (Tom I-II-III-IV), Etimologiçeskiy slovar’ tyurkskih yazıkov (Tom II), Tolkovıy slovar’ Tuvinskogo yazıka (Tom I-II) ve Tuvinsko-russkiy slovar’ adlı kaynaklar taranmış ve söz konusu eserlerdeki Farsça kökenli sözcükler fişlenmiştir. Tarama neticesinde Tuva Türkçesinde Farsça kökenli 24 sözcük tespit edilmiştir. Tanıklanan Farsça kökenli sözcüklerin Tuva Türkçesine doğrudan alıntı olup olmadığı veya hangi aracı diller vasıtasıyla alıntılandığı çalışmamızda tartışılmıştır. Sonuç olarak, bu sözcüklerin Tuva Türkçesine giriş şekillerinin (a) Farsça >> Moğol dilleri >> Tuva Türkçesi; (b) Farsça >> Rusça >> Tuva Türkçesi; (c) Farsça >> Rusça >> Altay Türkçesi >> Tuva Türkçesi; (d) Farsça >> Türk lehçeleri >> Rusça >> Tuva Türkçesi; (e) Farsça >> ? >> Tuva Türkçesi biçiminde olduğu görüşüne ulaşılmıştır.