II. ABDÜLHAMİT DEVRİNDEN MİLLİ ŞEF’Lİ YILLARA BİR ÖZEL OKUL: ŞEMSÜLMEKÂTİP’TEN OKULLAR GÜNEŞİ’NE

Abstract

Şemsülmekâtip II. Abdülhamid, II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde faaliyet gösteren bir özel okuldur (1891-1940). Siyasi hayatımızın en çalkantılı bu süreçlerinde üstelik üç defa da el değiştirmesine rağmen faaliyetlerini sürdürebilmiştir. İlk kurulduğu dönemde geleneksel elitlerin yönetimindeki Şemsülmekâtip git gide modern elitlerin yönetimine geçmiştir. Bu geçiş sürecinde, mevcut tarih yazımında işaret edilmeyen biçimde, geleneksel elitlerle modern elitlerin oldukça uyumlu bir şekilde çalıştığı gözlenmiştir. Tatbik ettiği pedagojik yöntemleriyle dönemin önde gelen düşünce adamlarının takdirini kazanan Şemsülmekâtip, karma eğitim, piyes, temsil, fiziki idman gibi uygulamalarıyla da eğitim tarihimizde öncü bir okul olmuştur. Şemsülmekâtip, yeni rejimin dil politikaları gereğince 1935 yılında ismini, Okullar Güneşi olarak değiştirmiştir. Okulun Osmanlı eğitim modernleşmesi içinde özel yeri ve konumu dönemin basınında ifade edilmiştir. Kurumun farklı ve yenilikçi metodları, İkinci Meşrutiyet öncesinde benimsenmiş, Meşrutiyet dönemi içinde özellikle İsmayıl Hakkı (Baltacıoğlu)’nun sorumluluk üstlendiği zamanda bu yönde büyük bir hamle yapmıştır. Şemsülmekâtip’te eğitim alan öğrenciler, okulun diğer okullardan ayırıcı vasıflara sahip bir özel okul olduğunu hâtıralarında dile getirmişlerdir. Makalede öncelikle Şemsülmekâtip’in tarihinden bahsedilmiş, ardından bu özel okul üzerinden Osmanlı/Türk modernleşmesinin maarif hayatındaki yansımaları araştırılmıştır. Şemsülmekâtip tarihinin, belli bir döneminde arkasına bir muhitin, siyasal toplumun desteğini alarak ayakta kalmıştır. Metinde bu ilişkiler irdelenmiştir. Şemsülmekâtip yeni rejimin sertleştiği, bürokrasinin özel teşebbüslere mesafeli yaklaştığı, devletin genişleyip sivil toplumun daraldığı bir evrede kapatılmıştır. Makalede okulun güç kaybetmesinin sebepleri de açıklanmıştır. Ayrıca okulun yöneticileri hakkında birtakım idari tedbirler alınmıştır. Kapatılma haberini veren gazetelerin tutarsız yorumları, okulun bürokratik bir kararla faaliyetini sonlandırdığını göstermektedir. Makalede Erken Cumhuriyet döneminde bir ölçüde özel okul işletmeciliğinin sınırları da gösterilmiştir.