Denizli travertenlerinin jeolojik ve sedimantolojik incelenmesi

Abstract

Batı Anadlou'da Büyük Menderes ve Gediz grabenlerinin kesiştiği alanın doğusunda yer alan Denizli havzası, traverten çökelimi yönünden Türkiye'de ve Dünya'da önemli bir konuma sahiptir. Beyaz ve göz alıcı travertenleriyle Pamukkale yerli ve yabancı birçok kişi tarafından ziyaret edilir. Ancak Pamukkale dışında, özellikle Denizli havzasının kuzey kenarları boyunca oluşmuş yaşlı travertenler ve bazı güncel eşdeğerleri bulunmkatadır. Havzada traverten çökelimi Kuvaterner'de başlamış ve günümüzde yer yer devam etmektedir. Denizli travertenlerinin en yaşlı olanları Neojen istifi üzerinde uyumsuz olarak bulunur. Kalınlıkları 60 m'ye kadar çıkar. Travertenlerde kristalin kabuk, bantlı traverten, çalı, pizoid, sal, zarflı gaz kabarcığı, kamış,litoklast,çakıllı traverten,sal ve litoklast gibi farklı litolojik tipler ayırt edilmiştir. Litolojik tiplerin mikroskop ve SEM incelemeleri yapılmıştır. Kaynak sularının farklı konumlarda yeryüzüne çıkması ve travertenlerin farklı ortamlarda depolanması nedeniyle bu çalışmada yamaç, çöküntü, tümsek, sırt ve kanal depolanma sistemleri tanıtılmıştır. Bu depolanma sistemleri litolojik tiplerin farklı kombinasyonları ile fasiyeslere bölünmüştür. Genellikle açık renkli tarvertenlerden oluşan yamaç depolanma sisteminde düz, teraslı yamaç ve şelale fasiyesleri gelişmiştir. Çöküntü depolanma sistemi ise açık renkli çalı düzlüğü ve koyu renkli bataklık-havuz fasiyeslerinden kuruludur. Açılma çatlakları boyunca çıkan sıcak kaynak sularının oluşturduğu traverten sırtları diğer bir depolanma sistemidir. Yenice,Gölemezli,Pamukkale-Karahayıt,Kocabaş ve Karateke-Emirazizli yörelerinde sırt depolanma sisteminin güzel örnekleri gelişmiştir. Yanal ve düşey yöndeki litotip ve fasiyes değişimleri yamaç,sırt ve kanal depolanma sistemlerinde daha kısa mesafede gerçekleşmektedir. Kamış litotiplerinin baskın olduğu tümsek depolanma sistemi daha yerel ve sınırlı bir depolanma sistemidir. Denizli havzası genelinde çalı düzlüğü ve bataklık-havuz fasiyesleri ile temsil edilen çöküntü alanı depolanma sistemine ait traverterler en yaygın olanlarıdır. Mermerciliğe en uygun olan çalı düzlüğü fasiyesi travertenleridir. Denizli tarvertenleri havza içindeki konumlarına göre 9 traverten sahasına ayrılırak tantılmış ve konu edilen sahaların toplu özelliklerine değinilmiştir.