Dindarlığın Psikolojik İyi Oluş Üzerine Etkisi: Meta-Analitik Bir Çalışma

Abstract

Bu çalışmanın amacı dindarlığın psikolojik iyi oluş üzerine etkisini meta-analiz yönte- miyle incelemektir. Ayrıca çalışmada meta-analiz sonucu hesaplanan etki büyüklüğüne neden olabileceği düşünülen moderatör değişkenlerin varlığı da incelenmiştir. Bu amaçlarla seçim kriterlerine uygun araştırmalar tespit edilmiştir. Bu bağlamda tarih kriteri konulmaksızın dindarlık ve psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkiyi inceleyen ve meta-analizde kullanılan ör- neklem sayısı ve pearson korelasyon katsayısı (r) değerini içeren uygun 10 tez çalışmasının etki büyüklüğü hesaplanmıştır. Çalışmaya dahil edilen bu tezlerin 3’ü doktora (%30), 7’si ise yüksek lisans tezidir. Örneklem sayısı ise 3.848 (%65,06)’sı doktora ve 2.066 (%34,94)’ü yüksek lisans olmak üzere toplamda 5.914 kişiden oluşmaktadır. Verilerin analizinde CMA (Comprehensive Meta Analysis 2.0) istatistik paket programı kullanılmıştır. Çalışmaya dahil edilen araştırmaların yayım yanlılığı “huni saçılım grafiği”, “Classic fail-safe N”, “Begg ve Ma- zumdar sıra korelasyonları” ve “Egger’s regresyon analizi” istatistiği yöntemleriyle ayrı ayrı incelenmiştir. Bu istatistiki incelemeler sonucunda yayım yanlığının varlığına ilişkin kanıtlar bulunamamıştır. Çalışmaya dahil edilen araştırmaların etki büyüklüğünün hesaplanmasında hangi modelin kullanılacağını tespit etmek için heterojenlik testi yapılmıştır. Heterojenliğine yönelik Q(sd=9) istatistiği değeri 114,90 olarak hesaplanmıştır (p<.01). Elde edilen Q değeri- nin ki-kare tablosundan okunan 9 serbestlik derecesi ve .05 güven seviyesindeki değeri (sd=9, ?2(0,05)16,919) aşması verilerin heterojen olduğu anlamına gelir. Heterojenliği belirle- mek için kullanılan bir diğer yöntem de I2 yüzdelik değerinin hesaplanmasıdır. Elde edilen verilerden hesaplanan I2 değeri %92,167’dir. Bu değer için literatürde referans noktaları %25, %50 ve %75 olmak üzere düşük, orta ve yüksek şeklindedir. Bu açıdan I2=92,167 değeri ile etki büyüklükleri dağılımının yüksek seviyede heterojen olduğu görülmektedir. Heterojen- lik testi sonuçlarına göre meta-analizde sabit etkiler (fixed effects model) ve rastgele etkiler (random effects model) olmak üzere ortalama etki büyüklüğünü elde edebileceğimiz iki mo- del bulunmaktadır. Sabit etkiler modeli, toplanan araştırmaların hepsinin tamamen aynı et- kiyi tahmin etmesi varsayımına dayanmaktadır. Sabit etki modelleri, araştırma sonuçları ara- sındaki varyansın birbirleriyle ilişkili verilerden kaynaklandığını varsaymaktadır. Rassal etki modeli ise araştırmaların kendi içlerindeki varyansı ve araştırmalar arası varyansı dikkate alarak bir değerlendirme yapılmasının daha doğru olduğunu öngörmektedir. Rassal etki mo- delinde tüm araştırmalar arasında etki büyüklüğü bakımından farklar olduğu varsayılmakta- dır. Bu çalışma heterojen yapıda olduğu için meta-analiz işlemlerinde rassal etkiler modeli kullanılmıştır. Meta-analize dahil edilen araştırmalardaki verilere göre rassal etkiler mode- line göre etki büyüklüğü pozitif yönlü .143 olarak hesaplanmıştır. Bu etki büyüklüğünün alt sınır değeri .042 ve üst sınır değeri .243 olarak hesaplanmıştır. Bu etki büyüklüğünün zayıf düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Dindarlık ile psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkiye etki edebilecek moderatör değişkenler olarak yayım türü ve örneklem grubu düşünülmüştür. Bu kapsamda meta-analize dahil edilen çalışmaların karma etkiler modeline göre alt örneklem grupları için ortalama etki büyüklüğü Fisher z cinsinden sırasıyla şehit aileleri .203, öğrenci- ler .148, öğretmenler .233, yaşlılar -.097, cenaze işleri personeli .098 ve karma örneklem grubu .165 olarak hesaplanmıştır. Bu alt gruplar için ortalama etki büyüklüğü istatiksel olarak anlamlı bulunamamıştır (QB=1,577; p>0,05). Buna göre meta-analize dahil edilen çalışmala- rın örneklem gruplarının dindarlık psikolojik iyi oluş ilişkisinde moderatör rol oynamadığı bulgusuna ulaşılmıştır. Bunun yanı sıra yayım türü grupları için ortalama etki büyüklüğü Fis- her z cinsinden sırasıyla doktora .193 ve yüksek lisans .118 olarak hesaplanmıştır. Bu alt gruplar için de ortalama etki büyüklüğü istatiksel olarak anlamlı bulunamamıştır (QB=0,384; p>0,05). Başka bir ifadeyle yayım türü dindarlık ile psikolojik iyi oluş ilişkisinde moderatör rol oynamamaktadır.