Justice in the classroom: Evaluation of the teacher bahaviors according to students' perceptions

Abstract

Problem Durumu: Öğretmen öğrenci etkileşiminin en yoğun olduğu yer sınıftır. Sınıf, eğitim öğretim etkinliklerinin gerçekleştiği ortamdır. Bu ortamın en önemli iki unsuru öğretmen ve öğrencidir. Sınıfta öğretmen öğrenci için genel olarak yönetici, öğretici ve rehberlik rollerini yerine getirmektedir. Yaygın inanışa göre, öğretmen bu rollerini yerine getirirken öğrencilerine karşı önyargılı ve yanlı değildir, öğrencilere adil davranır. Ancak öğrenciler öğretmenin kendilerine yönelik gösterdiği tutum ve davranışları, kendi açılarından adil veya adil olmayan şeklinde değerlendirerek öğretmenleri hakkında yargılar geliştirirler. Bu yargılar ayrımcılık ve adalet ekseninde meydana gelen algılara dayalı oluşmaktadır.Türkiye'de sınıfta öğretmen davranışlarının öğrenciler tarafından algılanışı ve bunun öğretmen öğrenci ilişkilerine etkisi yeterince ele alınmamış güncel bir sorun olarak önemini korumaktadır. Eğitim bağlamında öğretmen adaylarının algılarıyla öğretmenlerin öğrenci-öğretmen ilişkilerinin (ödül ve cezaların dağıtımı, öğrencilerle ilişkileri) adalet açısından araştırılması; sembollere, değerlere ve davranışlara ortak anlam kazandırmada, öğretmen öğrenci ilişkilerini anlamada, ilişkilerin geliştirilmesinde, öğretmen yetiştirmede önem taşıyacağı düşünülmektedir.Amaç: Bu çalışma; öğrencilerin öğretmen davranışlarını ayrımcılık ve adalet açısından algılama durumunu belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu genel çerçevede ayrımcılık nedenleri ile adalet algısı arasındaki ilişki durumu öğrencilerin sosyoekonomik düzeyleri (SED) ve cinsiyetleri açısından incelenmiştir.Yöntem: Araştırma, öğretmen adayları algılarına dayanarak öğretmenlerin davranışlarının adalet açısından değerlendirilmesini amaçladığından ilişkisel tarama modelindedir. Çalışmanın evrenini Pamukkale, Mehmet Akif Ersoy, Sinop, Ondokuzmayıs ve Siirt Üniversitelerine bağlı Eğitim Fakültelerinde öğrenim gören öğrenciler oluşturmaktadır. Örneklem seçimi iki aşamalı yapılmıştır, öncelikle her fakülteye bağlı bölümler ve bu bölümlere bağlı öğrencisi olan anabilim dalları, ikinci aşamada da öğrenci kütlesine göre uygulama yapılacak şube sayısı belirlenmiştir. Uygulama yapılacak şubeler rastgele örnekleme yöntemiyle seçilmiştir. Uygulama 2008-2009 öğretim yılı Güz döneminde yapılmıştır. Veriler 668'i (%61,17) kız, 424'ü (%38,83) erkek olmak üzere toplam 1092 kişiden toplanmıştır.Araştırma verileri geliştirilen anketle elde edilmiştir. Anket üç bölüm şeklinde düzenlenmiştir. İlk bölümde öğrencilerin cinsiyeti ve sosyoekonomik özellikleri ile ilgili maddeler yer almaktadır. İkinci bölümde ise öğrencilerin ayrımcılıkla karşılaşıp karşılaşmadıkları, karşılaşmışlarsa nedenleri ve sıklığı ile ilgili maddelere yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise dağıtım ve ilişki adaleti ile ilgili maddelere yer verilmiştir. Anketin ikinci ve üçüncü bölümleri likert tipi ölçeğe göre yapılandırılmıştır, ölçek geliştirilirken öncelikle literatür taramasına dayalı olarak 70 maddelik bir havuz oluşturulmuştur. Oluşturulan taslak anket Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Pamukkale Üniversitesi, Sinop Üniversitesine bağlı Eğitim Fakültelerinde görev yapan Eğitim Yönetimi, Teftişi Planlaması ve Ekonomisi, Program Geliştirme, Rehberlik, İletişim alanlarındaki uzmanların görüşleri alınmıştır. Uzman görüşleri doğrultusunda yapılan düzenlemelerden sonra maddelerin anlaşılma durumunu belirlemek için Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim bölümü Sınıf Öğretmenliği anabilim dalında öğrenim gören 120 öğrenciye ön uygulama yapılmıştır. Yapılan güvenirlik analizinde Cronbach Alpha değeri .73 bulunduğundan veri toplama aracının iç tutarlılığa sahip olduğu kabul edilmiştir (Bayram, 2004). Ölçeğin KMO'sunun .81 olduğu belirlenmiş ve bu değer örneklem büyüklüğünün faktör analizi için yeterli bulunmuştur. Temel bileşenler analiz tekniği ile faktör analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda ölçeğin adalet (üçüncü bölüm) ile ilgili maddelerin iki boyutlu olduğu ve toplam varyansın %48,86'sını açıklandığı belirlenmiştir. Bu boyutlar literatürde yapılan sınıflamaya uygun olarak "dağıtımsal adalet" (%28,51) ve "etkileşim adaleti" (%20,35) olarak isimlendirilmiştir. Öğrencilerin SED düzeyleri; anne-babanın eğitim düzeyi, ailenin aylık ortalama geliri ve ikamet ettiği yerleşim birimi verileri kullanılarak belirlenmiştir. Öğrencilerin SED'leri; alt, orta altı, orta, orta üstü ve üst şeklinde sınıflandırılmıştır. Öğretmen adaylarının görüşlerine göre aynmcılık yapılma durumu, ayrımcılık yapılma nedenleri ve sıklığı ile ilgili veriler yüzdelik olarak verilmiştir. Aynmcılık yapma nedenleri ile ilgili olarak görüşlerin cinsiyete göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek için t-testi testi kullanılmıştır. Ayrımcılık nedenleri ile öğrencilerin SED'i ve adalet boyutları arasındaki ilişki durumunu belirlemek için Korelasyon tekniği kullanılmıştır.Bulgular: Genel olarak öğrencilerin %71,7si öğretmenlerin öğrencilerin sosyoekonomik özellikleri nedeniyle ayrımcılık yaptığını belirtmiştir. Öğrenciler, öğretmenlerin daha çok öğrencilerin siyasal görüşleri (%55,1) ve inançlanna (%42) göre ayrımcı davrandıkları görüşündedirler. Bu algı cinsiyete göre değişmektedir. Erkekler kızlara göre öğretmenlerin daha fazla aynmcılık yaptıklannı belirtmişlerdir. Bu bulguların Türkiye'nin sosyokültürel yapısı ile ilişkili olduğu söylenebilir. Türkiye'de erkekler kadınlara göre daha çok siyasal konularla ilgilenmektedirler. Erkekler kızlara göre siyasal görüşlerini ve inançlarını daha fazla ifade etmektedirler. Erkekler ayrımcılıkla karşılaştıklarında ise bunun daha çok siyasal görüşleri ve inançları nedeniyle yapıldığını düşünmektedirler.Öğrencilerin sosyoekonomik özellikleri ile öğretmenlerin ayrımcılık yapma nedenleriyle ilgili algılan arasında negatif bir ilişki vardır. Sosyoekonomik özelliği yüksek olan öğrenciler, öğretmenlerin daha az ayrımcılık yaptığını belirtirken sosyoekonomik düzeyi düşük öğrenciler ise öğretmenlerin daha fazla ayrımcı olduğunu belirtmektedir. Öğrenci algılarına göre